به نام خدا
جناب آقای دکتر مسعود پزشکیان
ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران
سلام علیکم؛
با شادباش انتخاب جنابعالی به عنوان رییس جمهور برگزیده مردم و آرزومندی سرافرازی و توفیق دستیابی به اهداف و تحقق وعده هایتان، در قامت یک شهروند و کنشگر محیط زیست لازم دانستم در پیش از تشکیل دولت و هنگام فعالیت کمیته های بررسی و معرفی گزینه های شایسته و سرآمد برای کابینه چهاردهم، نکاتی را تقدیم دارم تا به رسالت شهروندی و کنشگری ام پایبند و وفادار بوده باشم.
جناب آقای دکتر پزشکیان، اینجانب علیرغم علاقمندی به شخصیت، منش والا، پیشینه و شایستگی جنابعالی نسبت به کاندیداهای دیگر اما با دستان لرزان نام تان را در برگه رأی نوشتم چرا که هم نگران مصادره دولت شما بودم و هستم و هم ابرچالش جهان کنونی یعنی محیط زیست، هیچ جایی در سخنان جنابعالی نداشت و این شامل همه کاندیداها بود و مظلومیت و بی کسی محیط زیست برای جامعه کنشگران این عرصه بیش از پیش نگران کننده و نومیدانه است. محیط زیست آنقدر تنها و مظلوم است که در میثاق نامه ۲۴ ماده ای تان با مردم ایران نیز در ردیف آخر است. اگر سند محیط زیستی که ستاد انتخاباتی شما تدوین کرده اند را خوانده باشید آرمانگرایانه و تحقق ناپذیر است.
۱⃣ نگرانی آنجا شدت گرفت که در نامه شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور با ۲٠ محور اولویت‌دار برای انتخاب رییس سازمان محیط زیست و بیانیه ۱۸ ماده ای اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی محیط زیست ایران و اعلام شاخص‌های پیشنهادی نخبگان برای انتخاب ریاست سازمان محیط زیست فقط به شاخص های انتخاب ریاست سازمان بسنده شده و هیچکدام به ریشه اصلی این درد نپرداخته است و جنابعالی که پزشکید نیک آگاهید که مهمترین بخش درمان بیماری، تشخیص درست و دقیق درد است.
۲⃣ سالانه ۲ میلیارد تُن معادل ۱۵.۵ تن در هر هکتار از خاک کشور فرسایش می یابد که بنا بر نظر «امور بررسی های برنامه عمران سازمان ملل» هزینه فرسایش خاک در ایران معادل ۱۴ درصد درآمد ناخالص ملی برآورد شده است و از سوی دیگر میزان سالانه رسوب ورودی به مخازن سدها ۳۵۶ میلیون مترمکعب است. از ۶۰۹ دشت کشور تعداد ۴۱٠ دشت آن دشت‌های ممنوعه و بحرانی اند و کماکان این روند افزایشی است. آبخوانها با بیلان( تراز) منفی و کسری بیش از ۱۴۰ میلیارد مترمکعبی با نرخ فرونشست ۱۲ تا ۳۰ سانتیمتری سطح آبخوان های کشور در مسیر بی بازگشت است.
۱٠ کلانشهر در دشت‌های ممنوعه و ۳ کلانشهر در دشت‌های آزاد-ممنوعه قرار دارند و از ۲۴ شهر جدید، ۱۴ شهر در دشت‌های ممنوعه و ۱٠ شهر جدید در دشت‌های آزاد-ممنوعه در حال احداث است. از ۱٠۹ نیروگاه کشور، ۵٠ نیروگاه در دشت‌های ممنوعه و ۲۱ نیروگاه در دشت‌های آزاد-ممنوعه قرار دارند. از ۲۲۸ ناحیه در شهرک صنعتی با مصرف آب بیشتر از ۵٠٠ هزار مترمکعب در سال، ۱۱۴ شهرک صنعتی در دشت‌های ممنوعه و ۴۱ شهرک صنعتی در دشت‌های آزاد-ممنوعه قرار دارد. حدود ۵٫۵ میلیون هکتار از اراضی آبی کشور توسط منابع آب زیرزمینی آبیاری می‌شود و به طور کلی سالانه حدود ۵/۶ میلیارد مترمکعب کسری مخزن در کشور با فرونشست زمین در بیش از ۳٠٠ دشت کشور( به عنوان زلزله خاموش) و آسیب دیدن به تاسیسات زیربنایی تا جایی که نرخ فرونشست زمین در ایران ۵ تا ۷ برابر متوسط جهانی و ۲۴ میلیون نفر در ایران در معرض خطرات و آسیب‌های ناشی از فرونشست زمین هستند. بیش از ۸٠٠ هزار حلقه چاه آب مجاز و غیرمجاز (۴۵ درصد غیر مجاز) با تخلیه سالانه حدود ۴۵ میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی که حدود ۷۵ درصد (معادل ۲۸ میلیارد مترمکعب) از برداشت کل چاه‌های مجاز توسط چاه‌های برقی انجام می‌شود که بیش از توان و ظرفیت آبی کشور است. ۳۵ درصد چاه‌های برقی در حد مجاز و ۳۵ درصد دیگر تا ۲ برابر حد مجاز آب برداشت می‌کنند، ۲٠ درصد از چاه‌ها بیش از ۳ برابر و همچنین ۱٠ درصد دیگر نیز تا ۱٠ برابر حد مجاز به صورت سالانه از سفره‌های آب زیرزمینی آب برداشت می‌کنند. نهضت آب بندان با سدسازی و سازه های آبخیزداری، پروژه های انتقال آب، تداوم و افزایش قطب های صنعتی همچون فولاد و مس و… در قلب بیابانی ایران، خشکاندن دریاچه و تالاب ها، ریزگردها، آلودگی دریاها و… که اینها «نَمی از یَمِ» چالش ها و گلوگاههای دامنگیر محیط زیست است که سازمان متولی آن هیچ اراده و دخالتی در آن ندارد و ای کاش همین موارد بود.
۳⃣ رییس جمهور محترم، کار محیط زیست کشور به جایی رسیده که باید همه کارشناسان و آگاهان این حوزه را انجمن کرد تا جای سالمی از پیکر به یغما رفته و سرطان آلود محیط زیست را بیابند تا همه برای حفاظتش بکوشیم. اگر در پی تحقق ماده ۲۳ میثاق نامه تان با مردم ایران هستید «۲۳-متعهد می شوم همه عوامل تخریب و نابودی محیط زیست و میراث فرهنگی را از سر راه آینده کشور بردارم»، باید سازمان محیط زیست را به جایگاه حقیقی اش برسانید و محیط زیست را مهمترین اولویت دولت تان قرار دهید و ساختار حاکم بر مدیریت محیط زیست را اصلاح و از موازی کاری ها و تصمیمات غیر همسو و متعارض وزارت خانه ها، سازمان ها، دستگاهها و شوراهای عالی و… جلوگیری و با امنیتی زدایی، روند ویرانگری برساخته و دولت ساخته را متوقف و با اصلاح و روزآمدی قوانین، محیط زیست را از اسارت مهندسان سازه ای و نا آگاه با دانش محیط زیستی رهایی بخشید. جنابعالی با شعار تغییر آمده اید مبادا به بهانه رفع چالش های اقتصادی، معیشتی و… محیط زیست را همچون گذشته بی اثر کنند زیرا توسعه با نادیده انگاری قوانین محیط زیست و اصول و ساختار آن، طنز تلخی است. اگر برای ایران و پایداری سرزمینی اش آمده اید محیط زیست را اولویت دولت تان از صدر تا ذیل قرار دهید.
۴⃣ مهمترین رسالت و مأموریت دولت را یکپارچه سازی و تمرکز در مدیریت محیط زیست و منابع طبیعی و آب قرار دهید و آب را از وزارت نیرو و منابع طبیعی را از وزارت جهاد کشاورزی جدا و همه را زیر مجموعه یک سازمان قدرتمند و یکپارچه و یا وزارتخانه ای جدید به نام وزارت محیط زیست در آورید چرا که اینها اعضای یک پیکرند و فرمانده و تصمیم گیرشان باید یکی باشد و با پیوست این اعضای از هم جدا گشته و با اقتداربخشی سازمانی اش، دیگر حیات خلوت دولتها و وجه المصالحه بین مجلسیون و دولتیون نباشد. سازمان محیط زیست باید برای نجات و بقای زیستمندان باشد نه برای دوام و بقای دولتمردان!. امروز وزارت نیرو با نگاه کالایی و سوداگری، منابع آب را استثمار، حقابه های تاریخی و طبیعی را حذف و آب فروشی می کند، وزارت جهاد کشاورزی با سیاست توسعه سطح زیر کشت با محصولات پر آب بر و البته غیر استاندارد و غیر سالم که بازار هیچ کشوری خریدار محصولات تولیدی ما نیست، با بارگذاری های بی رویه بر منابع سطحی و زیرزمینی و نابودی آبخوانها و فرونشست زمین، زیست بوم ایران را به چالش کشیده اند.
۵⃣ ۸۳ درصد گستره ایران را منابع طبیعی در بر گرفته و متولی آن سازمانی زیر مجموعه معاونت وزارت جهاد کشاورزی است که با کمترین اراده و اختیار و حداقل بودجه باید بیشترین پهنه کشور را مدیریت کند و بیشترین بودجه این سازمان هم سهم سازه های آبخیزداری است. وزارت صمت با واگذاری پهنه های معدنی حتی در مناطق حفاظت شده طبیعت و حیات زیستمندان را به چالش کشیده و بیابان مرکزی و بی آب را قطب صنایع عظیم پر آب بر کند و با مرگ منابع آب پیرامونی آن صنایع، به غارت آب زاگرس بروند و اینک با پروژه های انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان برای تأمین آب صنایع، خلیج فارس و دریای عمان و طبیعت و محیط زیست در طول مسیر را به نابودی کشانند در حالی که مرزبانان ساحل نشین، تشنه کام بر لب دریا به تماشای آب شیرین کن های انتقال آب نشسته باشند.
۶⃣ محیط زیست را با این در هم تنیدگی و با انبوه چالش ها، ناهمگونی ها، تناقضات و چند پارچگی با سیاست گذاری های ناهمگن و مدیریت جزیره ای و قشری نگر و غیر همسو نمی توان نجات داد. محیط زیست که یک روز بدون بحران ندارد از بحرانِ بحران آفرینی، تعارض منافع در ارزیابی های محیط زیستی و ضعف قوانین رنج می برد که درمان این دردها در دستان شماست و نه ریاست سازمان حفاظت محیط زیست.
آنچه در سند محیط زیستی شما آمده آرمان همه دوستاران محیط زیست است اما محال و دست نیافتنی زیرا اینها رسالت سازمان محیط زیست می باشد و پیش نیازهایی دارد که رسالت شماست که مغفول مانده است. محیط زیست زمانی در مسیر بهبودی است که جایگاه این نهاد در ساختار مدیریت کلان کشور احیاء گردد. مادامی که متولیان متعدد، موازی کار، غیر همسو، متعارض و بخشی نگر با رویکرد انسان محورانه برای ارکان محیط زیست، تصمیم ساز و مجری باشند هیچ توفیری ندارد چه کسی با چه ویژگی ها و شاخص هایی سکاندار این کشتی طوفان زده و بر گل نشسته باشد. اگر می خواهید محیط زیست ایران را در عمل و نه شعاری، نجات دهید گریز و گزیری ندارید جز رساندن تشکیلات اداری محیط زیست به جایگاه حقیقی اش به گونه ای که قدرتمند ترین سازمان یا وزارتخانه باشد و مصوبات وزارتخانه ها و سازمانها بر پایه توسعه پایدار مبتنی بر محیط زیست باشد. جنابعالی باید این ابربحران چندپارگی مدیریتی و از هم گسستگی ها را چاره جویی و محیط زیست را بنیادی و ساختاری نجات دهید و آن گاه هر کسی بر این ساختار نشیند کارآمد و نجات بخش خواهد بود.
۷⃣ جناب آقای دکتر پزشکیان اگر بنا دارید محیط زیست کشور را نجات دهید، برای وزارتخانه های نیرو، جهاد کشاورزی، صمت و نفت وزرایی محیط زیستی آشنا با اصول، مبانی و ساز و کار محیط زیست معرفی کنید چون همین وزارتخانه ها بیشترین و مهمترین عامل ویرانگری بنیان های محیط زیست اند. نگاه انسان محوری به محیط زیست را پایان و زیستمند محوری را بر ساختار مدیریتی محیط زیست، حاکم نمایید.
جناب آقای رییس جمهور
در فرجام سخن یادآوری کنم که در شورای راهبری انتخاب گزینه های شایسته کابینه جنابعالی به ریاست دکتر محمدجواد ظریف نیز بر محیط زیست ستم شده و در انتهای کارگروه اجتماعی قرار گرفته حال انکه باید در صدر کارگروه زیربنایی باشد. وانگهی کمیته بررسی گزینه های ریاست سازمان پس از یک فرآیند فشرده و بررسی برنامه های کاندیداهای ریاست سازمان از بین ۵۷ نفر هشت نفر را به شورای راهبری معرفی تا آن شورا ۵ نفر را به جنابعالی معرفی کند و پس از پایان این فرآیند، کمیته محیط زیست اعلام کرده: «کمیته محیط زیست از امروز وظیفه دیگر خود مبنی بر تهیه و تدوین برنامه محیط زیستی دولت چهاردهم را طی جلساتی به انجام خواهد رساند.» آیا اصول و قواعد برنامه نویسی و برنامه ریزی این است که نخست برنامه های کاندیداهای ریاست سازمان و وزرا بررسی شود و پس از گزینش چند نفر به عنوان کاندیداهای پایانی، آن گاه بنشینند و برنامه دولت در آن حوزه را بنویسند. سزاوار بود نخست برنامه دولت در هر حوزه تدوین و منتشر می شد تا کاندیداها متناسب با سیاست گذاری دولت در آن حوزه، برنامه های خود را بنویسند. اکنون آیا قرار است دولت همراه با برنامه ریاست سازمان شود یا بالعکس. رییس محترم جمهور، این نابسامانی ها در برنامه ریزی کمیته ها و شورای راهبری دیری نپاید که گریبانگیر دولت خواهد شد و اگر امروز تدبیر نکنید فردا دیر است.
همچنین چیدمان کمیته محیط زیست نگران کننده است و بیم آن می رود اگر تا دیروز انتصابات جناحی و حزبی بود امروز رفاقتی و گعده ای باشد و امیدوارم با درایت و تدبیر جنابعالی تغییری در روند موجود حاصل و محیط زیست به جایگاه حقیقی اش برسد.
داریوش محبی
کنشگر و کارشناس علوم و مهندس محیط زیست
۸ مردادماه ۱۴٠۳
