این روزها و در گرمای طاقت فرسای جنوب که این دیار را به جهنمی سوزان برای اهالی اش تبدیل کرده انتشار تصاویر و فیلم هایی از مرگ حجم زیادی از ماهی و آبزیان در بستر رودخانه شاپور و در نقطه ای پایین دست سد شبانکاره باعث اعتراض اهالی و فعالان محیط زیست شد.در این فیلم ها نواری از ماهی های که بدون آب تلف شده اند روی بستر سنگی رودخانه ردی از غم و اندوه برجا گذاشته اند و اندک آبزیانی که اندک شانسی داشته اند به آب باریکه جمع شده در گودالی کم عمق پناه آورده اند تا بار دیگر شانس خود را برای حیات مجدد امتحان کنند. اما آنها هم شانس چندانی برای زندگی نخواهند داشت چون از قرار معلوم قطعی آب از سمت سد چند روزی ادامه خواهد داشت.
مطالعات سد شبانکاره در سال ۱۳۵۳ آغاز و عملیات اجرایی آن حدود ۲ دهه بعد بر روی رودخانه شاپور شروع شد سرانجام این سد که حالا با نام سد شهید رئیسعلی دلواری شناخته می شود با هدف تأمین آب مورد نیاز کشاورزی، کنترل سیلاب، تولید انرژی در سال۸۴آبگیری و دو سال بعد به بهره برداری رسید.
حقابه های تاریخی و طبیعی:
در گذشته آب مردمی بود و میرآب ها با رعایت حقابه های تاریخی و طبیعی، از سراب تا پایاب هر جریان آبی طبیعی مانند چشمه و رودخانه را تنظیم و مدیریت می کردند تا اینکه آب دولتی و کالایی شد و جریانهای آبی، کارکرد طبیعی خود را از دست دادند و به محل مناقشه ای بی پایان بین دولت و مردم و همچنین بین دستگاههای دولتی متولی امر شد. وزارت نیرو با نگاه کالایی به آب و سازمان محیط زیست با نگاه حفاظتی به زیست بوم ها، دچار اختلافات شدیدی شدند و در این میان آنچه خسارت دیده اصلی است، محیط زیست است.
در سالهای گذشته هم با قطع جریان آب خروجی از سد شهید رئیسعلی دلواری و خشکی رودخانه شاپور ،مرگ زیستمندان این رودخانه به تراژدی تکراری آن منطقه تبدیل شده است.افزون بر نابودی حیات زیست بومی این رودخانه، تعادل اکولوژیکی تالاب حله که مقصد نهایی این رودخانه است را تحت تاثیر قرار داده است.این در حالی است که در یک ماه گذشته حداقل سه نوبت گزارش های مردمی و عکس و فیلم هایی مبنی بر قطع جریان آبی و خشکی کامل رودخانه شاپور در شبکه های اجتماعی منتشر و نقل محافل شده است.
خشکی خاطرات مردم پارودخانه:
بهرام سراج فرهنگی بازنشسته و عضو انجمن فرهنگ سازان سبزاندیش دشتشتان؛ از مشاهداتش از رودخانه شاهپور به ما می گوید:
روز هشتم شهریور با تعدادی از دوستان به رسم همیشگی مان برای شنا کردن راهی رودخانه شاهپور در کنار روستای شول رفتیم و با حسرت به تماشای رودخانه خشکیده شاهپور شدیم که عکس ها و گزارش آن را در فضای مجازی بازنشر دادم. دو هفته بعد مورخ ۲۲ شهریورماه دوباره رفتیم و این بار خشکیده تر از پیش بود و نه از رود جاری خبری بود و نه از ساکنان رود که در زلالی آب آن زیبایی خلقت خداوند را به رهگذران پیشکش می کردند.جز مرگ و نیستی و خشکی خبر دیگری نبود.کاری از دستمان بر نمی آمد فقط با گوشی تلفن چند عکس و فیلم گرفتیم و آن را در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی منتشر کریم تا بلکه فریاد رسی پیدا شود و به داد این زبان بسته ها برسد چون آنها نه بالی دارند که پرواز کنند نه پایی که فرار را بر قرار ترجیح بدهند.
جاهایی از رودخانه که چاله و گودالی بود چون دیرتر خشکیده بود و ماهیان و دیگر گونه های رودخانه ای در آنجا جمع شده بودند و با خشک شدن آبگیرهای کوچک، خیل ماهیان و مارماهی ها و… مرده بودند و صحنه های دردناکی پدید آورده بود که عکس و فیلم ها و موضوع خشکیدگی رودخانه را با شما در جریان نهادم و خواستار رسیدگی جدی به ماجرا و برقراری حقابه زیست محیطی هستیم.
با خشکی رودخانه شاپور انگار درخت عمرمان خشک شده است. او با چشمانی پر از اشک و آه و حسرتی که از عمق وجودش سر می دهد با دست به بستر رودخانه اشاره می کند و با صدای بغض آلود می گوید:برای ما که خاطرات شیرین و پرآبی این رود خروشان به بهار جوانی گره زده ایم و اکنون که گرد پیری بر سر دارم نه از آن رود پرخروش خبری است نه از هیاهوی پا روخونه ای ها.
مرگ را پایانی نیست:
محمدکریم بارگاهی فرهنگی بازنشسته و عضو انجمن دیده بان زیست بوم برازجان است و این روزها تنها دلمشغولی اش سرک کشیدن به خاطرات دوران تعلیم و تعلم است. او که در کلاس درس دیروزش به دانش آموزان از مخاطرات شنا در رودخانه وحشی شاپور هشدارها می داد امروز تنها نظاره گر رودی است که فقط نامی از آن باقی مانده و روزهای تلخ و شیرینی که در پستوی حافظه اش آن را هر روز مرور می کند. او هم از این وضعیت رودخانه نگران است و البته چندان دلخوش به آینده هم نیست. وی این طور ماجرا را شرح می دهد:در روزهای پایانی مردادماه، عکسهایی از بستن آب رودخانه شاپور در پایین دست سد شهید رییسعلی دلواری در فضای مجازی منتشر شد و پنج روز بعد یعنی سوم شهریور با عده ای از دوستان به رودخانه شاپور رفتیم صحنه هایی که دیدیم باورکردنی نبود. خشکیدگی رودخانه و تلف آبزیان در کف رودخانه، دل هر رهگذری را به در می آورد. مجددا در تاریخ ۲۴ شهریور ماه از رودخانه بازدید داشتم و این بار از سری قبل بسیار بدتر بود. این مشاهدات ما از تنها دویست متر از طول این رودخانه بود در حالی که این رودخانه در پایین دست سد بیش از ۵۰ کیلومتر طول دارد اگر در هر دویست متر آن یک چنین فاجعه ای رخ داده باشد خدا می داند چه بلایی به سر آبزیان این رودخانه آمده .است.
وی ادامه می دهد:آب سد معمولا در ۲ زمان قطع می شود یکی از اواسط اسفندماه تا اواخر فروردين سال بعد که زمان تخم ریزی آبزیان این منطقه است که با کاهش وکم کردن آب محیط زیست مناسب جهت تخم گذاری آبزیان از بین می رود و همچنين صیادان سودجو و ناآگاه از فرصت کاهش آب استفاده نموده وآبزیان خصوصا ماهیان را صید می کنند. دوم هم اوایل شهریور تا اواسط مهرماه که زمان برداشت خرمای نخلستان منطقه آبپخش می باشد که آب رودخانه را بطورکامل قطع وخشک می کنند که گویا هزاران سال هست که آب به خود ندیده است وباعث نابودی و گندیده شدن و فاجعه زیستی آبزیان این رودخانه می شود. آبخیز داری می تواند در زمان برداشت خرمای درب ورودی جوی آب در شمال پل سعدآباد را ببندد نه اینکه دریچه‌های آب را بر روی موجودات رودخانه قفل نماید. این رودخانه کم بارشی وخشکسالی زیادی به خود دیده ولی هرگز بطور طبیعی خشک نشده است وهمیشه وجودش را برای تمام موجودات کنار خودش روان می داشته است.
نظر شرکت آب منطقه ای استان بوشهر در پی خشکیدگی رودخانه شاهپور و مرگ آبزیان این رودخانه:
مسئولان شرکت آب منطقه ای استان بوشهر با رد ادعای اهالی پایین دست سد و فعالان محیط زیست معتقدند وجود سد باعث حفظ پایداری فرآیند آبیاری نخیلات و زراعت پایاب سد و تعادل زیست محیطی اراضی و منابع طبیعی در پایین دست و جلوگیری از وقوع فجایع بزرگ در محدوده زندگی بومی ها شده و انتشار هرگونه اخباری مبنی بر قطع جریان آب را ناصحیح اعلام می کند.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان بوشهر می گوید:با توجه به میانگین بارندگی فوق العاده پایین در سنوات اخیر و رو به خشکی بودن رودخانه شاپور در بالادست سد رییسعلی دلواری نبود این سد افزون بر خشکی دائم این رودخانه در بازه زمانی ۶ الی ۷ ماه نخست سال، منجر به خشک شدن نخلستان های آبپخش، کلل و حله و از بین رفتن کشاورزی در شبانکاره می شد و آبی برای توزیع به عنوان آب شرب در مناطق پیرامونی این سد وجود نداشت.
مهندس عبدالطیف عباسی می افزاید:سالانه حدود ۲۲۰ میلیون مترمکعب آب از سد برای آبیاری نخیلات و زراعت شبکه های مختلف پایین دست و محیط زیست و تالاب حله رها سازی می شود. از سوی دیگر برای حفظ روند رهاسازی این حجم از آب، تمامی اجزای هدیرومکانیکال و ابزاردقیق سد نیاز به کارکردی صحیح و دقیق دارند و در کل طول ایام سال به طور تجمعی حدود ۱۰ الی ۱۵ روز به دلیل تعمیرات و سرویس این ادوات، سد بسته می شود. امسال نیز فقط در شهریورماه در دو مرحله، مرحله اول ۵ روز و مرحله دوم هم ۵ روز آب کاهش پیدا کرده است و کاملا بسته نیست و برای صحت سنجی این مسئله، از فعالین محیط زیست استان برای بازدید میدانی دعوت می کنیم.در حال حاضر به دلیل تعمیرات اشاره شده، خروجی سد رییسعلی دلواری برای مدت محدودی کاهش یافته است اما همچنان حدود ۵۰۰ هزار لیتر در ثانیه رها سازی آب برای تامین حقابه های زیست محیطی از این سد صورت می پذیرد.
پمپاژ غیر مجاز؛متهم نخست خشکی رودخانه:
وی ادامه م یدهد: در حال حاضر بیش از ۵۰ پمپ به صورت غیرمجاز برروی رودخانه شاپور نصب شده که آبی که سهم محیط زیست است را به صورت غیرقانونی برداشت می کنند و برای آبیاری باغ و کشت های غیرمجاز مصرف می کنند. علیرغم پیگیری های مکرر جهت جمع آوری این موتورپمپ ها، همچنان این اتفاق امکان پذیر نشده است.
از روز دوشنبه (۲۵ شهریور) و با تکمیل تعمیرات اشاره شده، رها سازی آب از سد رییسعلی دلواری بیشتر خواهد شد. با این حال و به علت خشکسالی های انباشته، اکثر سدهای کشور کمتر از ۳۰ درصد ذخیره دارند و سد شهید رییسعلی دلواری نیز حدود ۴۰ درصد آب دارد. از سوی دیگر پیش بینی بارندگی پاییز و زمستان امسال نیز کمتر از میزان نرمال برآورد می شود.
پرسشی که در اینجا پیش روی ما و کنشگران عرصه آب قرار می گیرد این است: در صورت رهاسازی بی رویه آب و عدم حفظ پایداری فرآیند آبیاری نخیلات و زراعت پایاب سد، آیا نهادی به جز آب منطقه ای باید پاسخگوی عدم مدیریت آب برای معیشت و شرب مردم و تامین نیازهای زیستمندان حاشیه رودخانه و تالاب حله و خلیج فارس باشد؟ آیا کشاورزان و بهره برداران در صورت وقوع این اتفاق، مدعی خشک شدن نخیلات خود به دلیل این روش از رهاسازی آب نخواهند بود؟
