بالاخره پس از کش و قوس ها و روندی حاشیه دار، سکان مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست به خانم دکتر شینا انصاری سپرده شد. سازمانی که به سبب ارزشمندی جایگاهش والاتر از قاطبه وزارت خانه ها اما در عمل سازمانی خنثی و کم اثر است. در این نوشتار در قامت یک کنشگر و پژوهشگر عرصه آب مواردی را خطاب به ریاست این سازمان تقدیم می کنم. نکاتی که دغدغه های بسیاری از هموطنانی که طی دهها سال بطور آشکار و پنهان از آسیب های وارده بر محیط زیست و طبیعت اطراف خود در رنج هستند نیز می باشد. این نوشتار به بخشی از مطالبات پر شمار محیط زیستی پرداخته و در بر گیرنده تمام خواسته های کنشگران عرصه محیط زیستی نیست و بی گمان شرح دردمندی محیط زیستی میهن، حکایت مثنوی صد من کاغذ است.
بخشی از چالش های حوزه آب را از ریاست محترم سازمان حفاظت محیط زیست، به شرح زیر مطالبه می نمایم:
۱) خانم انصاری، آیا سرکار عالی با اشراف به اینکه دهها سال است سیاستگذاری کلان کشور جایگاه مهمی را برای سازمان حفاظت از محیط زیست قائل نیست قبول نمودید این سمت را عهده دار بشوید؟ آیا شما در قالبهای فرسوده و ساختارهایی نه چندان موافق با حفظ ارکان محیط زیست قادر به کار در چنین سمتی خواهید بود؟
۲) اگر ساختارهای موجود که دارای سابقه ای چند دهه ای هستند مورد تأئید سرکار عالی است و شما می دانید که توانایی تغییر ساختارها را ندارید چگونه می خواهید از کیان محیط زیست کشوری پهناور چون ایران دفاع نمایید؟
۳) آیا با علم به اینکه این ساختارها در سطح کلان کشوری دچار نواقص بنیادین هستند این مقام را پذیرفتید؟ اگر پاسخ شما آری است در این صورت مکانیسم مقاومت و رویارویی سازمان ناتوان و به ضعف کشیده تحت سرپرستی خود را برای تمامی کنشگران و مطالبه گران ترسیم می فرمائید؟
۴) خانم انصاری گرامی شما در ریاست سازمانی قرار گرفته اید که مهمترین هدف آن حفاظت از ارکان محیط زیست مانند هوا، آب، خاک، جنگل ها، تالابها، دریاچه ها، گونه های گیاهی و جانوری، پایداری اکوسیستم ها، مناطق حفاظت شده و دهها مورد دیگر است. آیا آقای پزشکیان به شما یادآوری نکرده اند که هر کدام از این ارکانی که اشاره نمودم یک وزارتخانه و یک متولی قوی دارد که هرکدام اینها اولاً با یکدیگر در پارادوکسی عظیم در اهدافشان هستند و ثانیاً عملا در تعارض منافع با یکدیگر می باشند و همگی متقابلاً در تعارض با سازمان شما؟ سرکارعالی در چنین شرایطی که با انبوهی از تناقضات در اهداف و تعارض منافع روبرو هستید چگونه می خواهید از محیط زیست این مرزو بوم دفاع نمائید؟
۵) خانم دکتر انصاری گرامی ابتدا با وزارت نیرو آغاز می کنم. شما با سیاستهای وزارت نیرو مبنی بر انتقال آب بین حوضه ای مشکلی ندارید؟ با عدم کارآیی وزارت نیرو برای تحقق طرح تعادل بخشی مسئله ای ندارید؟ با ساده انگاری و ارزش نگذاشتن بر روی طرح ملی سازگاری با کم آبی مشکلی ندارید؟ با نقشه راه آب این وزارتخانه که اهداف آن با سایر وزارتخانه ها در تناقض است مسئله ای ندارید؟ با روشن نبودن آمار، اطلاعات و شفاف نبودن داده های حیاتی در مطالعات پایه منابع آب که چند سالی است در محاق تاریکی و ابهام است مشکلی ندارید؟ با سند خوردن حرائم منابع طبیعی پهنه هایی چون رودخانه ها بنام وزارت نیرو عکس العملی ندارید؟ با مکانیسم غلط حفاظت از منابع آبهای سطحی و به ویژه زیرزمینی کشور که در حال نابودی و اتمام است و بزودی ارکان محیط زیستی را که سرکارعالی وظیفه حفاظت از آنها را دارید تحت تاثیر منفی قرار می دهند مشکلی ندارید؟ شما با نواقص موجود در قانون توزیع عادلانه آب مصوب هیئت دولت در سال ۱۳۶۱ مسئله ای ندارید؟ شما در مورد پروژه های آبی متعددی که علیرغم نداشتن پیوست های محیط زیستی در سودای اجرا هستند مشکلی ندارید؟ در مورد حقابه های محیط زیستی که چندین دهه وزارت نیرو ولو در شرایطی که کشور مواجه با سالهای پرآبی بوده ولی رها سازی آن را توسط پروژه های مختلف به تأخیر انداخته عکس العملی ندارید؟ وزارت نیرو رسماً اعلام نموده که اولویت مصارف آب بترتیب شرب، تأمین حقابه های محیط زیست، کشاورزی و صنعت است. آیا مشکلی برای اینکه دهها سال است این ترتیب رعایت نشده ندارید؟ آیا برنامه ای مدون، قاطع، صریح و سریع برای اعمال چنین ترتیبی دارید؟
۶) تعدادی از قوانین بالادستی در تأمین و انتقال آب در وزارت نیرو با قوانین شما هماهنگی ندارند. شما چگونه برای رفع آنها اقدام می نمایید؟
۷) آیا می دانید که بسیاری از روستاها، شهرهای کوچک، متوسط، بزرگ و کلانشهرهای این سرزمین معروض هجوم پسابها و فاضلابهای مسکونی و صنعتی هستند؟ من می توانم دهها مورد مصداقی آنها را برای شما ذکر نمایم. آیا برای مقابله با بهانه هایی چون نبود اعتبارات مالی و موارد دیگر که از طرف این وزارتخانه عنوان می شود نقشه راه و برنامه ای مدون دارید؟
۸) وزارتخانه مشکل ساز بعدی در مقابل وظیفه رهبری شما به عنوان ریاست سازمان محیط زیست وزارت جهاد کشاورزی است. آیا با شعار این وزارتخانه مبنی بر تأمین مواد غذایی و افزایش تولیدات کشاورزی تحت عنوان خودکفایی غذایی موافق هستید؟ محقق شدن عملی این عنوان و شعار متناسب با توانمندیهای اکولوژیکی و طبیعی ایران زمین نیست و شما نیک می دانید که پافشاری در مورد آن باعث نابودی هرچه بیشتر منابع آب در حال نابودی و خاک روز به روز در حال فرسایش کشور می گردد. برنامه مدون سرکار عالی و تیم شما در مورد این چالش ملی چیست؟
۹) یکی از عوامل مهم در عدم تامین حقابه های محیط زیستی پهنه های طبیعی ایران بی تردید بهره برداری و سپس مصارف غیر علمی و غیر اصولی در کشاورزی این چند دهه بوده است. برنامه شما برای مقابله با این مشکل چیست؟
۱۰) استفاده وحشتناک از کودهای شیمیایی در کشاورزی امروزه با جان هموطنان، گونه های گیاهی و جانوری بازی می کنند. راهکارهای اعتراضی شما برای مقابله با این پدیده شوم چیست؟
۱۱) آیا اعتراضی به نبود الگوهای کشت علمی متناسب با پتانسیل های طبیعی و ناسازگار با اقلیم ایران ندارید؟ استمرار روشهای آبیاری سنتی چون غرقابی و بظاهر مدرن چون تحت فشار و آبیاری که مصارف آب و سطوح زیر کشت را بالا برده و در سرجمع بیلان آبی منجر به کاستن و یا قطع حقابه های محیط زیستی می شوند، راهکار شما برای مقابله با این چالش استراتژیکی چیست؟
۱۲) اخیراً سند امنیت غذا و آب از طرف وزارت جهاد کشاورزی ارائه گردیده است. آیا مواد و مفاد این سند را بطور کامل مطالعه نموده اید؟ آیا مواد و بندهای این سند با اهداف غائی شما برای حفاظت از محیط زیست کاملاً همخوانی دارد؟ اگر دارد و یا ندارد لطفاً دلائل خود را عنوان نمائید؟
۱۴) آیا با ساختار موجود در وزارت جهاد کشاورزی که در درون خود حفاظت از منابع طبیعی چون مراتع، اراضی ملی و جنگل ها را جای داده است مشکلی ندارید؟ آیا این ساختار بزرگ را که هم عهده دار کشاورزی است و هم آبخیزداری و منابع طبیعی و جنگل ها، مشکلی ندارید؟ چالش های بزرگ در این ساختار فرسوده را رسماً می پذیرید یا خیر؟ اگر می پذیرید، برنامه دراز مدت شما در قبال آن چیست؟
۱۵) وزارت صمت در سالهای اخیر یکی از وزارتخانه هایی بوده که هرگز نتوانسته به وظیفه خود برای مقابله با آسیب رسانی به محیط زیست در حد استاندارد جهانی عمل نماید. آیا با روند معدنکاوی و معدنکاری های لجام گسیخته بنام شعار خودکفایی صنعتی که در زیر مجموعه این وزارتخانه انجام می گیرد موافق هستید؟ بدون تردید می دانم که موافق نیستید ولی پیشنهاد می کنم در مقابل خواست مطالبه گران هرگز از واژگانی چون “سعی خواهیم کرد” ، “در حد و توان مقابله خواهیم کرد” و مانند اینها استفاده نکنید. ارکان محیط زیست چون آب، خاک، پوشش های جنگلی، گیاهی و جانوری ما در زیر لگدهای معدنکاری ها و معدنکاوی های لجام گسیخته چه بصورت کمی و چه کیفی در حال نابودی است. آیا توان مقابله با این پدیده ویرانگر را دارید؟
۱۶) بسیاری از واحدهای کوچک و بزرگ صنعتی در داخل شهرکهای صنعتی تحت کنترل وزارت صمت فعالیت نمی کنند. برنامه مدون شما برای کنترل و مقابله با آسیبهای محیط زیستی این نوع واحدها چیست؟ اگرچه متأسفانه مصادیقی می توان از همان شهرکهای صنعتی نام برد که پسابهای صنعتی خود را حتی بدون تصفیه به داخل زهکش ها و رودخانه های شهرها می ریزند.
۱۷) برنامه مدون و قاطع شما برای احداث واحدهای صنعتی بزرگ چون پتروشیمی، فولاد و غیره، در کناره و کرانه پهنه های محیط زیستی چون تالابها، دریاچه ها، رودخانه ها و دریاها چیست؟ آیا تمامی راهکارهای حقوقی و قانونی برای اینکه حتی وزارتخانه ای، ارگانی و یا افرادی سودای این نوع کارها را مطلقاً نداشته باشند دارید؟
۱۸) سالهای سال است که شهرهای کشور ما دچار آلودگی هواست و شما نیک می دانید وزارت صمت بدون توجه به سلامت مردم نیروگاههای فراوانی را با سوخت فسیلی در اختیار دارد. برنامه شما برای مقابله با این چالش وحشتناک که هر ساله جان بسیاری از هموطنان ما را می گیرد چیست؟
۱۹) خانم دکتر انصاری آیا شما توان مقابله با لابی قدرتمند و با نفوذ خودرو سازان بی کیفیت را که به دنبال تولیدات متناسب با تکنولوژی روز نیستند و از عوامل آلودگی هستند را دارید؟
۲٠) سازوکارهای دراز مدت شما برای مقابله با زیاده خواهی نمایندگان مجلس که فقط سودای حمایت از حوزه انتخابیه و شهرهای خود را ولو آنکه محیط زیست نابود بشود چیست؟
۲۱) برنامه مدون سرکار عالی و تیم شما برای مقابله با برنامه هایی که بنام توسعه شهری توسط شهرداریها انجام می گیرد چیست؟ برنامه شما برای کنترل این نهادها در آسیب رسانی های جدی در حوزه آلایندگی در فضای شهری، چیست؟
۲۲) در ایران عزیزمان همچون دیگر نقاط جهان پدیده آتش سوزی به ویژه در فصول گرم سال بدلایل انسانی و طبیعی رخ می دهد که در سالهای گذشته روند فزاینده ای گرفته است، برنامه منسجم شما برای مقابله با حریق های گسترده و دامنه دار در عرصه های طبیعی چیست؟ آیا تجهیزات، نیروهای با تجربه و ماهر، ناوگان هوایی مجهز برای حفظ باقیمانده جنگل های بسیار ارزشمند هیرکانی، ارسباران و زاگرس و غیره دارید؟
۲۳) خانم انصاری، ما هم محیط بان داریم هم جنگلبان که هرکدام متعلق به بخشی از پیکره دولت هستند. آیا زمان آن نرسیده است که با راهبری شما ساختارهای اداری تغییرات اساسی بنماید؟ تا چه حد شما و تیم سرکار عالی توان دارید که الزامات تغییرات اساسی در ایجاد وزارتخانه های نیرو، کشاورزی، صمت و محیط زیست را ایجاد نمایید؟
۲۴) در صحبت هایتان از نقش مشارکتهای مردمی و تقویت سمن ها تأکید داشته اید. همه کنشگران می دانند که وجود سمن های قوی و مؤثر و تحقق شعار مشارکتهای مردمی در گرو این است که الگوی اقتصاد سیاسی موجود در کشور متأثر از توسعه پایدار محیط زیستی باشد. شواهد، قرائن و مصادیق همگی نشان از این دارد که حتی در شرایطی که وضعیت بودجه های مالی دولتها خوب بوده است باز هم ما برخلاف توسعه پایدار گام برداشته ایم . حال با این وضعیت، شما تا چه حد اطمینان دارید که بتوانید حامی خوبی برای سمن ها و مشارکتهای مردمی باشید؟
۲۵) شما به عنوان معاون رئیس جمهور و رییس سازمان محیط زیست بطور طبیعی مکلف به التزام به برنامه هفتم توسعه هستید. آیا می دانید که قریب به اتفاق کنشگران و متخصصین، این برنامه را بسیار ناقص و آکنده از تناقضات می دانند؟
فرجام سخن:
خانم دکتر انصاری هرگز بنده انتظار ندارم که با توجه به انبوهی از مشکلاتی که به آنها اشاره نمودم شما بتوانید از عهده تمامی آنها بر آیید چرا که این چالش ها نتیجه دهها سال عملکرد حکمرانی بد محیط زیستی ما در این مرز و بوم بوده است ولی انتظار از شما می رود که در تمامی عرصه ها بر خلاف روش پیشین عمل نموده و حتی اگر در عرصه هایی ناموفق بشوید (که شرایط بنظر من این را نشان می دهد) با کنشگران و مردم صادق باشید و چیزی را در دایره محرمانه بودن قرار ندهید و آشکارا مواضع خود را بیان فرمائید.
