«نی مه» به عنوان بخشی از آواها و نواهای بوشهری و بخشی از میراث ناملموس استان بوشهر خردادماه سال۹۵ در فهرست آثار ملی ثبت شد. «نیمه هنرهای موسیقایی محلی و اصیل است که از دیرباز تاکنون سینه به سینه جایگاه خود را بین صیادان و ماهیگیران خطه جنوب حفظ کرده و پیوند ناگسستنی با دریا و دریانوردی داشته است. هرچند امروزه به کارگیری تجهیزات پیشرفته صیادی و نسل جدید صیادانی که پا به دریا می گذارند توانسته تا حدودی این میراث گذشتگان را در معرض خطر فراموشی قرار دهد، اما ثبت این میراث در ردیف میراث ناملموس می تواند به تثبیت و تقویت جایگاه آن موثر و مفید باشد.
نی مه میراث ماهیگیران و پارو زنان بوشهر
«عبدالرسول غریبی» پیشکسوت نی مه خوانی بوشهر که خود در گذشته ماهیگیر بود و به آوازهای نی مه خوانی اشراف کاملی دارد در این باره می گوید: نی مه خوانی از کار آواها و موسیقی صیادان و ماهیگیران استان بوشهر برای بهره برداری از شرایط طبیعی کار روی دریاست.
هر چند در سواحل دیگر نقاط کشور این آواها به شکل مختلف وجود دارد اما به لحاظ محتوا اشعار نی مه خوانی و سبک اجرا منحصر به سواحل بوشهر بوده و صیادان بوشهر در پرداختن به این هنر اصیل پیشتاز هستند.
این نوع موسیقی دریانوردان پارسی که از دیرباز در سواحل نیلگون خلیج فارس شنیده می شده؛ بنا به انجام نوع کار مرتبط با دریا و دریانوردی و صیادی متفاوت و متنوعی بوده است. مثلا برای برداشتن و کشیدن طناب «گرگور»(از ابزار صیادی) از عمق دریا، نیاز به زور و قدرت یدی صیادان است، بنابراین طوری نی مه خوانده می شود که در برابر شرایط موج، جریان آب و نشست و برخاست کف قایق، نیروی کمتری به صیاد وارد شود. همچنین همچنین در هنگام پارو زدن در شناورهایی پارویی که در گذشته رواج بیشتری داشت با هر بار رفت و برگشت پارو مجموعه نی مه»های خاصی که همراه با ایجاد هیجان و شور و شعف بود در بین پاروزنان خوانده میشد. که هم باعث احساس نکردن خستگی میشود و هم ریتم خاصی را به پارو زنان می داد.
به گفته عبدالرسول غریبی نحوه اجرای نی مه خوانی این گونه است که یک نفر که به آن «سرنی مه خوان گفته می شود به صورت تک خوانی دوبیتی ها را می خواند و بقیه جاشوها و کارگران لنج یا شناور با دادن ،پاسخ وی را همراهی می کنند داشتن تبحر ،ذاتی صوت زیبا حفظ بودن اشعار فراوان حسن شهرت و دفاع از حقوق کارگران در مقابل صاحب لنج یا ناخدا از شرایطی است که «سرنی مه خوان می بایست برای داشتن این عنوان واجد آن باشد.
غریبی ادامه می دهد: «برابر سنتی که از قبل تاکنون وجود داشته به این فرد انعامی افزون بر حقوق و دستمزد همیشگی داده می شد زیرا سر نی مه خوان با ایجاد شور و شعف و هیجان سرعت انجام کار را در بین صیادان بالا می برد که منجر افزایش بازدهی و سوددهی بیشتر می شد.نی مه خوانی بدون آلات و ادوات موسیقی اجرا می شود و با سبکی که در شمال بین ماهیگیران مرسوم است تفاوت ساختاری و محتوایی زیادی دارد.
اشعار نی مه خوانی
عمدتا از دوبیتی هایی در نی مه خوانی استفاده می شود که بازگو کننده احوالات و شرح حال زندگی روزمره دریانوردان و صیادان است شرایطی مثل کاهش صید نامناسب بودن فصل ؛ صید و صیادی، فقر و نداری که بنا به همین احوال اشعار کاربرد دارند. «بشُم واشُم از این عالم به درشُم بشُم از چین و ماچین دور تر شُم بشُم از مردیکه دوری بپُرسُم اگر دوری خوشن تا دور ترشُم / بشم از دست دل، دریا کنم طی، زنم غوطه در این دریای بی پی، اگر گوهر به دست من نیاید، نشینم با دل زارم پیاپی.»
همچنین می توان به دوبیتی« اگر محیا کشد از سینه یک آه، بسوزد کهکشان تا خرمن ماه/ نه در جوزه بماند دانه جو نه اندر کهکشان یک دانه کاه از محیا لرستانی اشاره کرد.
آوازه جهانی نی مه
صاب کوهی، کارشناس موسیقی استان بوشهر با اشاره به اینکه امروزه دیگر قایق پارویی در صیادی و دریانوردی جایگاهی ندارد و این نوع نی مه را می توان در جمع خوانی آهنگین و موزون ورزشکاران ورزشکاران «دراگون بوت» شنید خاطر نشان می کند: «این ورزش چند سالی است در بوشهر رواج پیدا کرده و رگه هایی از نی مه خوانی بوشهر قدیم در بین ورزشکاران مشاهده می شود. البته خوشبختانه سایر فعالیتهایی که ماهیگیران در دریا مثل تورریزی و بالاکشیدن طناب، وزنه یا لنگر شناور انجام می دهند نی مه خوانی می کنند.
کوهی با تقسیم بندی هنر نی مه خوانی به ۵ دسته « پارو کشیدن»، «برافراشتن بادبان یا شرا»، «بالاکشیدن لنگر یا گرگور از دریا» و «نی مه به آب انداختن شناور» ادامه می دهد:نی مه در واقع برخاسته و برگرفته از «نغمه» است در ابتدای خلقت بشر که زبان رایج نشده بود از نی مه در انجام کارها استفاده می شد. شاعرانی همچون باباطاهر همدانی، محیا لارستانی، مفتون بردخونی و فایز دشتستانی از جمله شاعران کشوری و محلی بوشهر هستند که در دوبیتی های آنها از اجرای در نی مه استفاده شده است. البته ناگفته نماند بخشهایی از اشعار «تسکین شیرازی» در کتاب «فلک ناز و خورشید آفرین و سرو وگل طناز» که روایت کننده سفر دریایی شاهزاده مصری برای وصال با شاهزاده چینی است، در طول این سفر با ماجراها و سختی های فراوانی در بین روبه رو می شود و زبان حال خود را در قالب شعر در مایه صیادی و همان نی مه به شاهزاده چینی تقدیم می کند.»
بزرگان نی مه خوانی بوشهر
این پیشکسوت موسیقی محلی بوشهر از بزرگان نی مه خوانی استان بوشهر می توان به زنده یادان مرحوم حاج غریبی مرحوم عبدالغنی ماهینی، مرحوم جعفر یا غریبی و مرحوم عبدالرحیم ماهینی اشاره کرد و « نی مه خوانانی که حالا در قید حیات هستد حاج خلیل و حاج رضا غریبی و حاج مالک ماهینی هستند که نقش پررنگی در اجراهای محلی آن در میان صیادان و ماهیگیران و البته جشنواره های موسیقی دارند.
