مهتا بذرافکن-پژوهشگر محیط زیست
درخت کنار با گونه‌های متنوع، یک درخت میوه مقاوم به خشکی است که به‌عنوان یک پوشش گیاهی مهم برای مناطق خشک و نیمه‌خشک در شرایط کم‌آبی محسوب می‌شود. این درخت که تا حدی نیز به شوری مقاوم است، به دلیل توانایی رشد در شرایط کم‌آب و خاک‌های فقیر، فرصت‌های اقتصادی مناسبی برای جامعه محلی ایجاد می‌کند. امروزه، با وجود تغییرات آب‌وهوایی، چالش‌های کلیدی در برخی از نقاط دنیا، از جمله کشور ما، کمبود آب، تخریب خاک و زیرساخت‌های کشاورزی محدود و سنتی است. درختانی چون کنار، که در برخی از نقاط دنیا با نام کنار یا عناب هندی شناخته می‌شود، فرصتی برای غلبه بر این چالش‌هاست.
علاوه بر جنبه‌های سازگاری با آب‌وهوای سخت، خاصیت تثبیت‌کنندگی خاک و تقویت منابع آب‌های زیرزمینی، میوه کنار و گل‌های آن نیز منشأ برکت و خیر عمومی برای زیستمندان و انسان است. در برخی مناطق دنیا، از چوب کنار به‌عنوان الوار استفاده می‌شود و همچنین به‌عنوان علوفه دام کاربرد دارد.
کنار یکی از درختانی است که از تمام قسمت‌های آن در طب سنتی استفاده می‌شود. میوه‌ها به‌طور کلی در مرحله میوه سبز بالغ برداشت می‌شوند و می‌توان آن‌ها را در دمای اتاق (۲۷ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد) به مدت ۶ روز نگهداری کرد. اما اگر در دمای ۱۰ درجه سانتی‌گراد نگهداری شوند، ماندگاری بیشتری خواهند داشت و تا ۲۲ روز قابل نگهداری هستند. این ویژگی کنار، یکی از مزیت‌های اقتصادی آن است که می‌تواند ضایعات را کاهش دهد.
بر اساس یک مطالعه در عربستان، با اندازه‌گیری شهد گل‌های کنار، تخمین زده می‌شود که یک درخت بالغ کنار می‌تواند حدود ۲/۲ تا ۲/۵ کیلوگرم شهد تولید کند که معادل حدود ۹۰۰ کیلوگرم عسل در هر هکتار است. این امر ارزش بالقوه بالای این گیاه را برای تولید عسل نشان می‌دهد. همچنین، بر اساس مطالعه‌ای که در تارنمای سازمان بهداشت جهانی موجود است، اثبات شده که عسل کنار ایرانی بر باکتری‌های بیماری‌زا تأثیرگذار است. از این رو، استفاده از عسل کنار به‌عنوان یک نگهدارنده طبیعی و عامل ضدباکتری توصیه می‌شود. همچنین، به‌طور بالقوه می‌تواند به‌عنوان عاملی درمانی در برابر عفونت‌های باکتریایی، به‌ویژه برای میکروارگانیسم‌های آزمایش‌شده، مورد استفاده قرار گیرد.
درخت کنار به‌صورت خودرو، بخشی از منابع طبیعی جنوب کشور ما محسوب می‌شود. مردم جنوب همیشه از این درخت به‌عنوان یک درخت با برکت بهره‌برداری کرده‌اند. اما در دهه اخیر، در استان‌های جنوبی، به‌ویژه هرمزگان، بوشهر و سیستان و بلوچستان، کنار پیوندی و هندی کاشته شده و به‌عنوان یکی از میوه‌های مناطق گرمسیری عرضه شده است.
هرچند کنار در برخی کشورها، مانند هند، شناخته‌شده است، اما در کشور ما هنوز زنجیره ارزش آن به‌درستی تشکیل و معرفی نشده است و کنار یکی از میوه‌های نسبتاً ناشناخته برای بازار داخلی محسوب می‌شود.
همچنین، در خصوص تولید محصولات جانبی نیز کنار همچنان در حاشیه قرار دارد. به‌طور خاص، میوه‌های کنار به‌صورت تازه یا خشک مصرف می‌شوند و گاهی اوقات شیرین هستند. البته، طعم و بافت کنار پرورشی با کنار وحشی متفاوت است و کمی تلخ و گس به نظر می‌رسد.
معمولاً میوه‌های کنار در بازارهای محلی خریدوفروش می‌شوند و منبع مهمی برای باغداران به شمار می‌روند. کنار، میوه‌ای سرشار از کربوهیدرات‌ها، به‌ویژه نشاسته، ساکارز، گلوکز و فروکتوز است. در هند، این میوه را به‌صورت آرد یا خمیر آسیاب کرده و از آن به‌عنوان چاشنی یا برای تهیه شیرینی استفاده می‌کنند.
نوع وحشی این درخت خاردار است و به‌عنوان پرچین، یک دیواره غیرقابل نفوذ را تشکیل می‌دهد.
علاوه بر ارزش‌های اقتصادی، کنار ارزش زیادی در زیست شهری نیز دارد. مطالعه‌ای در قطر نشان داده است که کاشت درختان کنار در کنار جاده‌ها ممکن است آلاینده‌هایی مانند فلزات سنگین (HMs) را جذب کند و در فرآیند گیاه‌پالایی مورد استفاده قرار گیرد. مطالعات زیادی درباره نقش پالایشی کنار انجام شده و نشان داده است که کاشت کنار، راه‌حلی مبتنی بر طبیعت برای نظارت بر کیفیت هوا و گیاه‌پالایی فلزات سنگین محسوب می‌شود. درخت کنار، به‌عنوان یک گزینه پایدار برای پایش زیستی کیفیت هوای شهری و یک راه‌حل بالقوه گیاه‌پالایی آلودگی فلزات سنگین، می‌تواند راهی برای حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و تقویت معیشت مردم جامعه محلی باشد و از جمله اقدامات اقلیمی-مشارکتی قلمداد شود.
