برابر گزارش مرکز پژوهشهای مجلس به شماره مسلسل ۲۵٠۱۵۸٠۷ تاریخ ۱۳۹۶/۱۲/۲۶ با عنوان بررسي آخرين وضعيت طرح تعادلبخشي منابع آب زيرزميني و عملكرد آن توسط معاونت پژوهشهاي زيربنايي و امور توليدي، كسري حجم مخزن آبخوانهاي كشور برابر با ۶ ميليارد مترمكعب در سال رسيده بود و تا آن سال مخازن آب زيرزميني با كسري مخزن تجمعي ۵/۱۲۶ ميليارد مترمكعبي مواجه شدهاند. گزارش همان مرکز به شماره مسلسل ۲۵٠۱۸۴۶۵ تاريخ ۱۴٠۱/۷/۱۲ نیز نشان میدهد که ميزان اضافه برداشت آبخوانهای کشور در سال آبي ۱۴٠٠ (از مهر ۱۳۹۹ تا شهريور ۱۴٠٠) برابر ۷/۴ ميليارد مترمکعب بوده و ميزان کسری تجمعي مخازن آب زيرزميني کشور به عدد ۱۴۳ ميليارد متر مکعب رسيده که نزدیک به دو برابر کل آب تجديدپذير ساليانه کشور است.(دکتر داریوش مختاری- کنکاشی پیرامون مصوبات قانونی و اجرایی در حکمرانی آب، جایگاه طرح تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی در مصوبات شورای عالی آب و قانون برنامه هفتم توسعه)
در گزارش کمیته تخصصی کارگروه ملی “سازگاری با کم آبی” طی ۸ جلسه در فاصله ۹ آبان تا ۵ دی ماه سال ۱۴٠٠، هیچ یک از استان‌ها موفق به اجرای کامل برنامه‌های ملی سازگاری با کم آبی نشده‌اند.(دکتر داریوش مختاری)
مرکز پژوهشهای مجلس به شماره مسلسل ۲۵٠۱۸۴۶۵ تاريخ ۱۴٠۱/۷/۱۲، وضعيت كنوني سهم آبهاي زيرزميني در تأمين آب كشور (كشاورزي، صنعت و شرب) را بالغ بر ۵۵ درصد نسبت به كل منابع آب اعلام کرده است. به طوري كه در بخش نياز آب كشاورزي كشور، ۵۲ درصد را آب زيرزميني تأمين ميكند. عليرغم سهم قابل توجه منابع آب زيرزميني در تأمين نياز آبي كشور، در سالهاي گذشته و قبل از شروع طرح احياء و تعادلبخشي بيش از ۹۸ درصد از اعتبارات هزينهشده در حوزه آب كشور به منابع آب سطحي و تنها در حدود ۲ درصد از آن به منابع آب زيرزميني اختصاص يافته است. علیرغم مصوبههای فراوان و تاکید مجلس در دورههای مختلف همچنان اجرای منظم و دقیق این طرح معوق مانده است و همچنان کمتر از ۲ درصد اعتبارات به این طرح اختصاص دارد. مجموع بودجه ابلاغي وزارت نيرو براي اجراي اين طرح از محل تملك داراييهاي سرمايهاي در سالهای ۱۳۹۶ تا ۱۴٠٠ برابر ۲۴٠٠٠ ميليارد ريال تعيين شده است. در این میان از ۴٠٠٠ ميليارد ريال اعتبار مصوب در سال ۱۳۹۶ تنها ۱۷۳٠ ميليارد ريال (۴۳ درصد) تخصيص داده شده است.(دکتر داریوش مختاری)
از سوی دیگر در ماده (۳۷) قانون، عرضه منابع آب شامل ۹/۸۱ میلیارد متر مکعب شامل آب سطحی به میزان ۴/۴۳ میلیارد متر مکعب، آب زیرزمینی به میزان ۷/۳۶ میلیارد متر مکعب، پساب و شیرینسازی و انتقال آب از دریا به میزان ۸/۱ میلیارد متر مکعب، برآورد و پیشبینی شده است. با توجه به اینکه کنترل منابع آب سطحی به میزان ۴/۴۳ میلیارد متر مکعب، پیشبینی شده است و در همان حال حجم ذخیره سدهای ساخته شده بیش از ۵٠ میلیارد متر مکعب میباشد، از دیدگاه مدیریت عرضه منابع آب سطحی و بر پایه محاسبات و پیشبینیهای برنامه هفتم توسعه کشور، بیش از این نیاز به توسعه سدسازی در کشور نیست. به این معنا که بیش از میزان آب سطحی تجدیدشونده، ظرفیت ذخیرهسازی انجام گرفته است و منابع آب سطحی هر سال به طور کامل مصرف میشود.(دکتر داریوش مختاری)
اینها فقط قطره ای از دریای ابرچالش آب کشور است. سیاست گذاری های غیر منطبق با چالش های موجود و تشدید کننده آنها. آمارها نشان می دهد که میزان سدها بیش از حجم آبی کشور است و همین مقدار سد هم مازاد بر ظرفیت است اما همچنان ۹۸ درصد بودجه وزارت نیرو در حوزه سدسازی است یعنی همچنان تمرکز بر حوزه آبخیز و رهاشدگی حوزه آبریز است. از ۶٠۹ دشت کشور ۴۲٠ دشت ممنوعه و ممنوعه بحرانی است اما همچنان اولویت متولیان آب بر سدسازی و سازه های آبخیزداری و نگهداشتن آب در حوزه آبخیز و بر هم زدن تعادل اکولوژیکی و تاب آوری طبیعی حوزه آبخیز و مرگ حوزه آبریز است که اینها ارمغان این نگاه است که خروج آب از حوزه آبخیز و رسیدن به دشت ها، تالاب ها و دریا را هدر رفت آب می بینند. نادیده انگاشتن مطلق حوزه آبریز سبب پیدایش وضعیت موجود آبی کشور است.
در روز جهانی آب امیدوارم این نگاه ضدمحیط زیستی به آب پایان پذیرد و مدیریت حوزه آبریز بر حوزه آبخیز مقدم و پیشتاز شود. با اقدامات غیر اصولی و بر خلاف ساختار طبیعت، حوزه آبخیز را از شرایط طبیعی خارج کرده و حوزه آبریز را به فروپاشی رسانده ایم. قوانین مترتب بر طبیعت و ساختار محیط زیست را باید به رسمیت شناخت و چراغ راه همه تصمیم گیری ها باشد و فراموش نکنیم که توسعه پایدار ممکن نیست مگر مبتنی بر محیط زیست باشد و این شدنی نیست مگر با تغییر نگاه موجود از انسان محوری به زیستمندمحوری و احترام به قوانین حاکم بر طبیعت و ساختار محیط زیست و به خاط بسپاریم که طبیعت، دیر انتقام اما سخت انتقام است. راه نجات آب کشور ممکن نیست مگر با پذیرفتن حقیقت موضوع و جریان یافتن آب به شکل طبیعی و رسالت خدادادی اش و اولویت بخشی حوزه آبریز بر حوزه آبخیز.
