چند روز گذشته فریاد دادخواهی نخلداران بلند بود. نخلدارانی که در گذشته چشم امیدشان به آسمان و باران بود و چند دهه است که امیدشان به عنایت و کرم متولی آب استان و سد رییسعلی است. سدی که بنا بود رونق و آبادانی بیافریند امروز و در اوج بی تدبیری، اختلاف آفرین و تنش زا گشته است. رودخانه شاهپور حقابه داران تاریخی و طبیعی داشته که محیط زیست و نخلداران مهمترین حقابه دارانش بودند و پس از ساخت و آبگیری سد رییسعلی و سوء مدیریت متولی آب از یک سو و از دیگر سوی نداشتن برنامه توسعه و نقشه راه مدیریت ارشد استان متناسب با شرایط اقلیمی استان و اعمال برنامه های دستوری غیر منطبق با شرایط موجود، برای آب تصمیم گیری شده و مهمترین حقابه داران رودخانه شاهپور، بی حق و کم برخوردار از حق طبیعی و تاریخی خود گشته اند و به نوعی فدای سوء مدیریت و بی تدبیری شده اند.
در بازدیدهای میدانی و گفتگو با کارشناسان، نخلداران و کشاورزان پرسش ها و ابهامات زیر مشهود است:
✓ حقابه نخلداران سعدآباد و آبپخش به لحاظ دیرینگی نسبت به کشاورزی آبی نوپا در بخش شبانکاره، مقدم است که در سالهای گذشته این اولویت از نخلستان به کشت های پر آب بر صیفی و جالیزی تغییر یافته است.
✓ نخلستان زمان آبیاری مشخص دارد که اگر در زمان مناسب آبیاری نشود، محصول از نظر کیفی و کمی آسیب می بیند که با توجه به هزینه سنگین نگهداشت، محصول نهایی زیان ده خواهد بود.
✓ حقابه زیست محیطی از سد شبانکاره در هیچ زمانی رعایت نشده به گونه ای که تالاب حله نفس های آخرش را می کشد.
✓ مدیرعامل آب منطقه ای استان روز شنبه ۱۳ اردیبهشت طی مصاحبه ای اعلام کرده که حجم کنونی مخزن سد رییسعلی ۳۶٪ که ناشی از خشکسالی و کم بارشی های استان بوشهر است. شگفتا که متولی آب استان آدرس غلط می دهد! سد رییسعلی فقط سازه و ساختمانش در جغرافیای استان است و بارندگی های استان بوشهر هیچ نقشی در آبگیری این سد ندارد بلکه وابسته به بارش در شهرستان کازرون است که در ماههای گذشته بارش های خوبی داشته است.
✓ خشکسالی و تغییر اقلیم دستاویزی شده برای سرپوش نهادن بر بی برنامگی ها و بی تدبیری های متولی آب.
✓ همچنین در همین مصاحبه آمده است: «مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر آثار بیکاری ناشی از کاهش باران را مورد اشاره قرار داد و خاطرنشان کرد: کاهش بارش که نقش مهمی در اشتغال‌زایی در کشاورزی و صنایع وابسته آن دارد آثار بیکاری و افزایش مهاجرت از روستاهای مولد کشاورزی به حاشیه شهرها موجب منازعات اجتماعی و ناآرامی‌های محلی و منطقه‌ای می‌شود.»
چند نکته حایز اهمیت است:
الف) اگر نگران بیکاری و افزایش مهاجرت هستیم باید اولویت بر حقابه نخلستان باشد که دشتستان را قطب خرما می شناسند و محصولی استراتژیک و زندگی جمعیت بسیار زیادی به آن وابسته است.
ب) قاطبه کشاورزان صیفی کار، غیر بومی و از دیگر استانها و حتی افاغنه هستند و حتی بیشترین نیروی کارگری این کشتزارها نیز افاغنه هستند.
ج) میزان سطح زیر کشت توسط هر کشاورز هم کنترل و مدیریت نمی شود و هر کسی در هر سطحی صیفی کاری می کند و متولی آب هم، تأمین آب می کند.
د) بهای آب برای هر هکتار نخل ۳ میلیون تومان و برای هر هکتار صیفی کاری ۱۳ میلیون تومان و حتی قیمت های بالاتر هم شنیده می شود و بی گمان آب منطقه ای برای درآمد بیشتر، صیفی کاری را بر نخلستان ترجیح می دهد.
✓ آب منطقه ای استان بوشهر پوستری با عنوان «قابِ بی آب» منتشر کرده که دو تصویر از وضعیت حجم مخزن سد رییسعلی در اریبهشت سال گذشته و امسال است و آن را ناشی از خشکسالی و کم بارشی استان بوشهر قلمداد کرده است که موارد زیر مبهم است:
الف) بدلیل نبود ایستگاه هیدرومتری پیش از مخزن سد، حجم واقعی و دقیق ورودی آب در ماههای سال مشخص نیست و محاسبه را دچار اشکال می کند و صرفا بر اساس شاخص خط تراز، حجم کلی آب اعلام می شود.
ب) مهمترین عامل حجم کمتر مخزن سد در اردیبهشت امسال نسبت به سال گذشته برداشت بیشتر از سد برای کشت صیفی کاری در بخش شبانکاره است که سطح زیر کشت این بخش نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است.
ج) شایسته است مسئولان هنگام ارایه آمار به همه ابعاد ماجرا بپردازند و تک ساحتی نباشند.
✓ حسب آمارهای آب منطقه ای استان، بیشتر دشت های استان بوشهر ممنوعه و ممنوعه بحرانی است و در چنین شرایطی نگرانی متولی آب باید حفظ و پایداری منابع آب باشد نه اشتغال و توسعه کشاورزی!
✓ استانی با این شرایط اقلیمی و مرگ آبخوانها و نابودی منابع آب، اولویت کشاورزی باید محصولات کم آب بر و کشت گلخانه ای باشد که هم سطح زیر کشت با افزایش میزان بهره وری و هم مصرف کمینه آب داشته باشیم.
✓ مهمترین نکته مغفول در ماجرای حقابه نخلداران که هواره در سالهای گذشته محل مناقشه بوده، سیاست گذاری های نادرست در بخش کشاورزی است که عمده ترین مصرف کننده منابع آب کشور است و علیرغم شرایط سخت و شکننده استان بوشهر، همچنان توسعه سطح زیر کشت محصولات در فضای باز در دست اجراست و مدیریت ارشد استان در همه ادوار بدلیل بی برنامگی و ناتوانی در رفع چالش بیکاری و اشتغال زایی، بهترین گزینه را توسعه سطح زیر کشت و اشتغال ناپایدار و معیشتی می دانند و با شیوه دستوری و تحکمی، متولی آب را ناگزیر به همراهی و تأمین آب می کنند. این در حالیست که جهادکشاورزی حسب قانون حفاظت خاک، متولی و مجری این قانون است اما هیچ اقدام شایسته ای انجام نداده و از سوی دیگر می بایست الگوی کشت هر منطقه را بر اساس پتانسیل های آبی آن منطقه انجام می داده که نداده و همچنان سراسر پهنه استان جولانگه صیفی کاران و تاراجگران آب است. نکته اساسی دیگر اینکه همواره سطح کشت دیم کاسته و بر میزان سطح کشت آبی افزون گشته که گریزی نیست جز اصلاح الگوی کشت متناسب با پتانسیل های آبی هر منطقه، پرهیز از کشت های پر آب بر، توسعه کشت گلخانه ای و کاهش فشار اشتغال در بخش کشاورزی.
فرجام سخن
بحران آب نیازمند واقع نگری، دوراندیشی، برنامه محوری، شهامت در تصمیم گیری و نقشه راه واحد متناسب با شرایط اقلیمی در راستای توسعه پایدار باشد و گرنه همچنان بحران آب روندی فزاینده خواهد داشت.
