در پی انتشار خبر واگذاری ۱۲ هکتار از اراضی ملی به طرح کاشت نخل در تنگستان و واکنش های متفاوت شهروندان، چند نکته مهم درباره‌ی طرح‌های توسعه‌ای نخل‌کاری از منظر توسعه پایدار تقدیم می گردد:
در گزارش اخیر از طرح نخل‌کاری در تنگستان، از واگذاری ۱۲ هکتار زمین و تولید سالانه ۵۰ تن خرما سخن گفته شده بود. اگرچه اجرای چنین پروژه‌هایی در ظاهر نشان از رشد و توسعه دارد، اما توسعه پایدار، نیازمند نگاهی کل‌نگر و آینده‌محور است، نه صرفاً عدد و آمار تولید.
گزارش اشاره‌ای به پیوست بهره‌وری نداشت. اینکه چه میزان آب، زمان، انرژی، سرمایه و زمین صرف می‌شود تا به ۵۰ تن خرما برسیم، سوال مهمی‌ست. آیا این محصول، نسبت به داده‌هایی که وارد سیستم می‌شود، خروجی مناسبی دارد؟ به زبان ساده‌تر: آیا این هزینه، با بازده اقتصادی و زیست‌محیطی آن می‌خواند؟
در منطقه‌ای که بارش کم، سهمیه‌ی آبی بین‌استانی در معرض تهدید، و سفره‌های زیرزمینی در حال افت هستند، صرف اینکه “آبیاری قطره‌ای” باشد، توجیه کافی برای برداشت از منابع آبی نیست. باید نسبت برداشت به ترمیم طبیعی آب بررسی شود. آبیاری اگر علمی و بر مبنای عمق ریشه نباشد، فقط ظاهر کار را حفظ می‌کند.
نخل خرما نیازمند فضای کاشت گسترده است؛ در هر هکتار شاید تنها بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ نخل جای گیرد، در حالی که در همان وسعت، می‌توان هزاران بوته گیاه دارویی (مثل آویشن یا رازیانه) کاشت که زودتر به محصول می‌رسند، بازار صادراتی بهتری دارند، و نیاز آبی‌شان کمتر است. تازه نخل چند سال طول می‌کشد تا به باردهی برسد.
حتی می‌شد مدل کشت ترکیبی را بررسی کرد؛ مثلاً نخل همراه با گیاهان دارویی در فاصله بین ردیف‌ها. این‌ها چیزهایی‌ست که به‌راحتی در مطالعات بهره‌وری و آمایش کشاورزی قابل بررسی‌ست.
آبیاری قطره‌ای به خودی‌خود مزیت نیست؛ باید بررسی شود آیا طراحی شده تا آب به عمق ریشه‌های نخل برسد؟ نخل ریشه‌های عمیق دارد و اگر آب فقط سطح خاک را مرطوب کند، مثل این است که فردی لبانش خیس باشد، اما گلویش همچنان خشک بماند!
آیا پیش‌بینی شده اگر این طرح در دو سال آینده به نتیجه نرسد، چه باید کرد؟ توسعه پایدار نیازمند مکانیزم بازنگری و اصلاح است، نه فقط افتتاح و خبر.
نخل‌کاری می‌تواند مفید باشد، ولی نه در هر منطقه و نه با هر شکل اجرایی. اگر هدف ما کشاورزی پایدار در استان بوشهر است، باید حلقه‌های اصلی آن یعنی مصرف بهینه آب، بهره‌وری زمین، انتخاب محصول متناسب با اقلیم، بازده اقتصادی و حفظ منابع زیست‌محیطی را هم‌زمان ببینیم.
