اختلاف میان دو طایفه‌ی بزرگ کردستان عراق، یعنی بارزانی‌ها و هرکی‌ها، یکی از پیچیده‌ترین و عمیق‌ترین شکاف‌های قومی–سیاسی در منطقه کردستان عراق است. این اختلاف، ریشه‌هایی تاریخی، قبیله‌ای، ایدئولوژیک و حتی ژئوپلیتیک دارد. در ادامه تحلیلی جامع از ریشه‌های تاریخی این تضاد ارائه می‌دهم:
۱. پیشینه قبیله‌ای و جغرافیایی
بارزانی‌ها متعلق به طایفه‌ای هستند که مرکز قدرت تاریخی‌شان در منطقه بارزان در شمال شرقی دهوک قرار دارد. این طایفه با شخصیت کاریزماتیک شیخ احمد بارزانی و سپس برادرش مصطفی بارزانی شهرت یافت.
هرکی‌ها نیز یکی از طوایف کهن کرد هستند که عمدتاً در ناحیه به‌هدینان (بادینان) و مناطق اطراف دهوک زندگی می‌کنند. این طایفه از نظر جمعیتی بزرگ‌تر از بارزانی‌هاست و از نظر جغرافیایی، ریشه در غرب کردستان عراق دارند.
۲. زمینه تاریخی اختلاف
الف) عصر امپراتوری عثمانی
در دوران عثمانی، هر دو طایفه جایگاه‌های محلی نسبتاً مستقلی داشتند و بارها بر سر حق چرا، زمین و مالیات با یکدیگر درگیر شدند.
امپراتوری عثمانی گاهی برای موازنه قدرت، یک طایفه را علیه دیگری تقویت می‌کرد (تاکتیک «تفرقه بینداز و حکومت کن»).
ب) دوره قاجار و مرزهای عثمانی–ایران
رقابت مرزی میان ایران و عثمانی باعث شد که بارزانی‌ها به‌سمت ایران متمایل شوند، در حالی که هرکی‌ها وفاداری بیشتری به ساختارهای عثمانی داشتند.
این تفاوت در موقعیت جغرافیایی و اتحادهای سیاسی، شکاف اولیه را عمیق‌تر کرد.
۳. عصر مصطفی بارزانی و جنبش کردها
مصطفی بارزانی، رهبر کاریزماتیک حزب دموکرات کردستان (KDP)، با اتکا بر جایگاه معنوی و نظامی‌اش، بارزانی‌ها را در رهبری مبارزات کردهای عراق تثبیت کرد.
اما طایفه هرکی که خود را تاریخی‌تر و پرجمعیت‌تر می‌دانست، از این تمرکز قدرت در دست بارزانی‌ها ناراضی بود.
در دهه‌های ۵۰ تا ۷۰ میلادی، اختلاف‌های داخلی کردها بر سر رهبری مبارزات، بارها به درگیری‌های خونین داخلی انجامید. هرکی‌ها در مواردی حتی به حزب بعث نزدیک شدند تا توازن را علیه بارزانی‌ها برقرار کنند.
در زمستان ۱۳۳۸ عبدالکریم قاسم کوشید تا متحدی کُردی بیابد ولی ملامصطفی بارزانی طوایف هه‌رکی، سورچی و زیباری را درهم‌شکست و به یگانه نیروی ضد بغداد تبدیل شد و سپس متحد ایران پهلوی در نبرد با رژیم‌های پان‌عرب عراق گشت!
۴. بعد از صدام؛ رقابت در ساختار اقلیم
با سقوط صدام و تأسیس اقلیم کردستان، رقابت قبیله‌ای بارزانی–هرکی به رقابت بر سر قدرت سیاسی و ثروت تبدیل شد.
حزب دموکرات کردستان (KDP) با رهبری خاندان بارزانی، عملاً کنترل اربیل و دهوک را در دست گرفت.
هرکی‌ها که در ساختار رسمی KDP سهم کافی احساس نمی‌کردند، یا جذب احزاب کوچکتر شدند، یا مواضع انتقادی گرفتند. حتی بعضی از چهره‌های هرکی در داخل اتحادیه میهنی (PUK) فعال شدند.
۵. تاثیر قدرت‌های خارجی
ترکیه روابط نزدیکی با بارزانی‌ها دارد و از نفوذ آنان در مقابله با پ.ک.ک بهره می‌برد.
برخی جناح‌های هرکی گرایش‌های پراکنده‌ای به ترکیه یا حتی ایران داشته‌اند و تلاش کرده‌اند که موازنه را به سود خود تغییر دهند.
اختلاف بارزانی‌ها و هرکی‌ها نه صرفاً سیاسی یا شخصی، بلکه ریشه در تاریخ، قبیله، ساختار قدرت و حتی سیاست‌های استعماری و ژئوپلیتیک دارد. این شکاف اگرچه در ظاهر کاهش یافته، اما همچنان در لایه‌های زیرین سیاست کردستان عراق فعال است و می‌تواند با هر بحران قدرت، دوباره شعله‌ور شود.
