در سال ۱۹۸۶، انفجار نیروگاه اتمی چرنوبیل، جهان را با یکی از بزرگ‌ترین فجایع صنعتی تاریخ مواجه کرد. تخمین زده می‌شود که حدود ۴۰۰۰ نفر مستقیماً در اثر این فاجعه جان باختند. اما امروز، در ایران، در سکوتی مرگبار و بی‌هیاهو، چیزی به‌مراتب هولناک‌تر در جریان است:
> سالانه بیش از ۵۰٬۰۰۰ نفر در ایران در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
فقط در تهران، این عدد به ۷٬۰۰۰ نفر می‌رسد.
این یعنی هر ساعت، ۶ نفر فقط به‌خاطر هوایی که تنفس می‌کنند، جانشان را از دست می‌دهند.
بر اساس گزارش‌های رسمی سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت ایران، و همچنین داده‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO):
شاخص مقدار در ایران
مرگ سالانه ناشی از آلودگی هوا بیش از ۵۰٬۰۰۰ نفر و مرگ سالانه فقط در تهران ۶٬۵۰۰ تا ۷٬۰۰۰ نفر
شهرهای با آلودگی بحرانی تهران، اصفهان، مشهد، اهواز، تبریز، کرج
روزهای ناسالم در سال (تهران) ۱۲۰ تا ۲۰۰ روز در سال
مقایسه آلودگی هوا با چرنوبیل:
چرا فاجعه آلودگی هوا «دیده نمیشود»؟
چرا چرنوبیل دیده شد؟
۱- انفجار هسته‌ای ناگهانی
۲- پوشش وسیع رسانه‌ای جهانی
اقدامات فوری تخلیه،
۳- فاجعه‌ای تاریخی،
چرا آلودگی دیده نمیشود؟
۱- آلودگی تدریجی، مزمن، اما کشنده!
۲- نادیده‌گرفته‌شدن در رسانه‌ها
۳- قرنطینه بی‌عملی، نبود اصلاح ساختاری
۴- بحرانی روزمره، اما «عادی‌شده»
در حقیقت، اگرچه چرنوبیل یک فاجعه هولناک تاریخی بود، اما «دیده شد». در حالی که مرگ ناشی از آلودگی هوا در ایران، آرام، خاموش و روزمره اتفاق می‌افتد، بدون آن‌که جامعه و ساختارهای مدیریتی واکنشی درخور نشان دهند.
عوامل مؤثر در آلودگی شدید هوای ایران:
۱٫ تردد میلیون‌ها خودروی فرسوده و موتورسیکلت کاربراتوری
– تردد بیش از ۱۰ میلیون وسیله نقلیه غیراستاندارد در کشور
۲٫ سوخت بی‌کیفیت و گوگرددار
– بنزین با کیفیت پایین، به‌ویژه در کلان‌شهرها، عامل اصلی آلودگی ذرات معلق است.
۳٫ صنایع آلاینده اطراف شهرها
– پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و کارخانه‌هایی که در نزدیکی یا حتی داخل شهرها فعالیت می‌کنند.
۴٫ کاهش فضای سبز و نبود باد مناسب
– به‌ویژه در تهران، ساخت‌وساز بی‌رویه و حذف تنفس‌گاه‌های شهری، وضعیت را وخیم‌تر کرده است.
۵٫ سیاست‌گذاری ضعیف زیست‌محیطی
– نبود اراده واقعی برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل، توسعه مترو، یا اعمال مالیات بر آلایندگی.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی:
۱- افزایش سکته‌های قلبی و مغزی، سرطان ریه، آسم و آلزایمر
۲- تحمیل هزینه بیش از ۲ میلیارد دلار سالانه به اقتصاد ملی
۳- افت کیفیت زندگی در کلان‌شهرها، مهاجرت معکوس از شهرها
۴- افزایش نارضایتی عمومی، به‌ویژه در نسل جوان
حمل‌ونقل نوسازی ناوگان عمومی، توسعه مترو، حذف موتورسیکلت‌های کاربراتوری
انرژی بهبود کیفیت سوخت، ارتقاء پالایشگاه‌ها، گسترش انرژی پاکپ
مدیریت شهری گسترش فضای سبز، کنترل ساخت‌وساز، ممنوعیت فعالیت صنایع آلاینده در اطراف شهرها
فرهنگ‌سازی آموزش عمومی، شفاف‌سازی آمار، مشارکت جامعه مدنی
قانون‌گذاری مالیات بر آلایندگی، مشوق برای خودروهای هیبریدی و الکتریکی، جریمه کارخانه‌های متخلف
نتیجه اینکه مرگ خاموش ناشی از آلودگی هوا، فاجعه‌ای است که نه ناشی از یک حادثه طبیعی است، نه از حمله دشمن؛
بلکه نتیجه مستقیم بی‌تدبیری، بی‌عملی و سیاست‌گذاری غلط در مدیریت منابع، انرژی و شهرهاست.
فاجعه چرنوبیل یک‌بار در تاریخ رخ داد؛
اما فاجعه آلودگی هوا در ایران، هر روز تکرار می‌شود، و هر روز قربانی می‌گیرد.
