رودخانه کارون و تالاب شادگان، دو زیستبوم حیاتی خوزستان، سالهاست که بار آلودگیهایی را به دوش میکشند که فراتر از توان طبیعی خودشان است. ورود گسترده فاضلابهای خانگی، صنعتی و کشاورزی به کارون، و همچنین تخلیه پساب صنعت نیشکر و فاضلابهای روستایی به تالاب شادگان، امروز این منابع ارزشمند را در معرض تهدیدی جدی قرار داده و زنجیرهای از پیامدهای محیطزیستی، اجتماعی و اقتصادی را بهوجود آورده است.
*کارون؛ رودخانهای که به سختی نفس میکشد
در سالهای اخیر، کارون میزبان حجم عظیمی از آلایندهها بوده است. فاضلابهای خانگی بدون تصفیه، پسابهای صنعتی با بار بالای مواد شیمیایی و فلزات سنگین، و روانابهای کشاورزی حاوی کود و سموم، چنان کیفیت آب این رودخانه را کاهش دادهاند که امروز نیمی از مردمان ساکن حاشیه آن عملاً امکان استفاده از آب کارون برای شرب، بهداشت و حتی برخی فعالیتهای روزمره را ندارند.
همین بحران، دولت را وادار به اجرای طرح غدیر برای تأمین آب سالم مردم کرد؛ طرحی که اگرچه بخشی از مشکل را حل کرده، اما اصل مسأله، یعنی آلودگی کارون، همچنان پابرجاست.
*تالاب شادگان؛ نگینی که رو به خاموشی است
تالاب جهانی شادگان که زمانی یکی از بزرگترین و غنیترین تالابهای کشور بود، امروز به مخزنی از فاضلاب و پساب تبدیل شده است. ورود پسابهای نیشکر، که شوری و بار آلی بالایی دارد، در کنار فاضلاب روستایی، اکوسیستم شکننده تالاب را با فشار مضاعف روبهرو کرده است.
کاهش کیفیت آب، مرگومیر آبزیان، افت پوشش گیاهی و تهدید معاش هزاران خانوار که زندگیشان به تالاب وابسته است، بخشی از نتایج دردناک این وضعیت است.
*زنجیرهای که به خلیج فارس ختم میشود
باید به یاد داشت که کارون و تالاب شادگان، هر دو در نهایت به خلیج فارس میریزند. آلایندههایی که امروز وارد این منابع آب شیرین میشوند، در مسیر خود به سمت دریا، به رسوبات، آبزیان، آبهای ساحلی و کل چرخه حیات خلیج فارس لطمه میزنند.
پسابهای کشاورزی و صنعتی، موجب افزایش مواد مغذی و در نتیجه پدیده اوتریفیکاسیون میشوند که میتواند به تولید جلبکهای سمی و کاهش اکسیژن محلول در آب منجر شود. ورود فلزات سنگین و ترکیبات شیمیایی نیز خطرات جدی برای آبزیان، صیادی و سلامت انسان دارد.
در حقیقت، آلودگی کارون و شادگان فقط یک مسأله محلی نیست؛ تهدیدی است که به گسترهای ملی و حتی فراملی گسترش مییابد. خلیج فارس، که زیستگاه گونههای ارزشمند و مسیر اقتصادی بسیاری از کشورهای منطقه است، نمیتواند پیامدهای چنین آلودگیهایی را نادیده بگیرد.
*جمعبندی: زمان اقدام فرارسیده است
آلودگی کارون و تالاب شادگان، تنها یک مشکل زیستمحیطی نیست؛ تهدیدی برای سلامت مردم، معیشت جوامع محلی، امنیت غذایی و حتی آبهای خلیج فارس است.
راهحل این بحران، در تصفیه واقعی فاضلابها، اصلاح الگوهای صنعتی و کشاورزی، بازگشت جریان آب سالم به رودخانه و تالاب، و نظارت مستمر علمی است.
اگر امروز برای حفاظت از این زیستبومها اقدام نکنیم، فردا هزینهای بسیار سنگینتر، همزیستی ما با طبیعت را تهدید خواهد کرد.