این گزارش بر پایه یک پژوهش تحلیلی و تطبیقی انجام شده توسط نگارنده ، در جایگاه پژوهشگر حوزه محیط زیست ، تهیه شده و در آن ، طرح “حراکاری در بوشهر “ در کنار نمونههای موفق بینالمللی مانند پروژه کنیا و برنامههای احیای جنگلهای مانگرویی در هند مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهشی که هدف آن ، ارائه تصویری جامع از نقاط قوت و ضعف این طرح و پیشنهاد راهکارهایی برای افزایش اثربخشی و پایداری بلند مدت آن است.
جنگل های مانگرو یا حرا ، از شگفت انگیزترین اکوسیستم های طبیعی جهان هستند ؛ جنگل هایی که ریشه در آب شور دارند و همزمان با دریا و خشکی زندگی می کنند. استان بوشهر به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود ، یکی از مهمترین رویشگاه های این گونه ارزشمند در ایران به شمار میرود . این پروژه که در قالب پروژه ملی کاشت یک میلیارد نهال اجرا شده ، تلاشی است برای احیای این زیست بوم های حساس و افزایش تاب آوری اقلیمی سواحل جنوبی کشور . اما یافته ها حاکی از آن است که موفقیت این طرح ، تنها به کاشت نهال محدود نمی شود و نیازمند نگاه چند بعدی اقتصادی ، نهادی و اجتماعی است.
در این پژوهش که با رویکرد تحلیلی و تطبیقی انجام شده ، این طرح را در کنار نمونه های موفق بین المللی مانند پروژه کنیا ، برنامه های احیای مانگرو در هند و راهنما های مرکز تحقیقات جنگل های بین المللی قرار دادم و تلاش داشتم تصویری جامع از نقاط قوت و ضعف این پروژه ارائه دهم . این بررسی حاکی از ان است که بوشهر از نظر طبیعی ، یکی از مستعد ترین مناطق کشور برای توسعه جنگل های مانگرویی است . اقلیم گرم ، سواحل گسترده و توان بالای گونه حرا در جذب کربن ، این منطقه را به یک سرمایه زیست محیطی کم نظیر تبدیل کرده است.
جدول مقایسه ساختار اجرایی و مالی مدلهای احیای جنگلهای مانگرویی در ایران نسبت به نمونههای بینالمللی
بر اساس داده های به دست آمده ، جنگل های حرا نقش موثری در کاهش گازهای گلخانه ای دارند و می توانند چند برابر جنگل های خشکی کربن ذخیره کنند . علاوه بر این ، این جنگل ها با تثبیت خاک ، کاهش فرسایش ساحلی ، بهبود کیفیت آب و ایجاد زیستگاه برای آبزیان و پرندگان مهاجر، نقشی کلیدی در پایداری اکولوژیکی سواحل ایفا میکنند . از منظر اقتصادی نیز، مانگروها می توانند به تقویت معیشت صیادان ، افزایش ذخایر شیلاتی ، ایجاد اشتغال محلی و توسعه بومگردی کمک شایانی کنند.
با وجود این ظرفیت ها ، یافته ها حاکی از آن است که این پروژه با چالش های جدی روبه روست . یکی از مهمترین مشکلات ، نبود مدل مالی پایدار است . اجرای پروژه عمدتا بر بودجه های دولتی و کمک صنایع بزرگ متکی می باشد و سازوکار مشخصی برای درآمد زایی بلند مدت در آن تعریف نشده است ، این در حالی است که در نمونه های موفق جهانی ، مانند پروژه کنیا ، فروش اعتبار کربن به بازارهای بین المللی به منبع درآمد پایدار برای جوامع محلی تبدیل شده است.
چالش دیگر ، مشارکت محدود جوامع محلی در فرآیند تصمیم گیری و اجراست . در بسیاری از مناطق ، کاشت و نگهداری نهال ها بدون درگیر کردن واقعی ساکنان ساحلی انجام شده و همین موضوع باعث کاهش حس تعلق و مراقبت از جنگل ها شده است ، تجربه کشورهای دیگر نشان می دهد که بدون مشارکت فعال مردم ، پروژه های احیای محیط زیست دوام چندانی نخواهند داشت.
از سوی دیگر ضعف زیرساختهای گردشگری و نبود پایش علمی مستمر نیز از دیگر موانع شناسایی شده در این یافته ها می باشد. استفاده نکردن از ابزارهایی مانند جی آی اس ، تصاویر ماهواره ای و پهپاد ، باعث شده ارزیابی دقیقی از وضعیت سلامت جنگل ها و نرخ بقای نهال ها در دسترس نباشد . این در حالی است که در پروژه های بین المللی ، پایش مستمر یکی از ارکان اصلی موفقیت به شمار می رود.
تحلیل SWOT طرح حراکاری در بوشهر:
در پایان ، پیشنهاد هایی عملی برای ارتقای اثربخشی طرح توصیه می کنم :
-توسعه زیرساختهای گردشگری و بومگردی مثل : ایجاد مسیرهای طبیعتگردی در حاشیه جنگلهای حرا
-توانمند سازی جوامع محلی و تشکیل تعاونیهای اقتصاد سبز مثل : آموزش صیادان محلی برای تولید محصولات اکوتوریستی یا صنایع دستی مرتبط با مانگرو و فروش آن در بازار های محلی و آنلاین.
-پایش علمی مستمر با ابزارهای فناورانه مثل : استفاده از پهپاد و GIS برای رصد رشد نهال ها و شناسایی نقاطی که نیاز به آبیاری یا مراقبت بیشتر دارند.
-همراستایی با برنامههای توسعه منطقهای مثل : هماهنگی با شهرداری ها و سازمان های محیط زیست برای یکپارچه کردن برنامه های احیای ساحل با پروژههای گردشگری و اشتغال پایدار.
-طراحی مدل درآمد زایی مبتنی بر اعتبار کربن و مشارکت عمومی–خصوصی مثل : فروش اعتبار کربن تولید شده توسط جنگل های حرا به شرکت های داخلی و بینالمللی و تخصیص بخشی از درآمد برای نگهداری جنگل و آموزش جوامع محلی.
بر این باورم که این طرح زمانی به یک پروژه موفق و ماندگار تبدیل می شود که از یک اقدام صرفا زیست محیطی فراتر رود و به طرحی تلفیقی میان طبیعت ، اقتصاد و جامعه بدل شود. جنگل های حرا در بوشهر ، تنها مجموعه ای از درختان نیستند ؛ آنها سپری طبیعی در برابر تغییرات اقلیمی و فرصتی برای توسعه پایدار جنوب کشورند. آینده این جنگل ها ، به تصمیم هایی وابسته است که امروز گرفته می شود ؛ تصمیم هایی که می توانند حراکاری را از یک پروژه مقطعی ، به الگویی ملی و حتی منطقه ای در حوزه اقتصاد سبز تبدیل کنند .