دومین دوره جایزه «تحول سبز»، در دو بخش اصلی و جنبی در اسفندماه برگزار می گردد. بخش «اصلی»، مختص شرکت‌های صنعتی مستقر در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس شامل اقدامات شاخص محیط زیستی شرکت‌هاست.

در بخش «جنبی» به شناسایی و تقدیر از اقدامات سایر کنشگران -شامل انجمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد محلی- اختصاص دارد که به ارتقای شاخص‌های محیط زیستی در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس یاری رسانده باشند و یا با شرکت‌های مستقر در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، پروژه‌های مشترک در سطح استان بوشهر تعریف کرده باشند.

دبیرخانه جایزه «تحول سبز» در بخشی از اهداف خود در محورهای زیر برنامه هایی در دستور کار دارد:
✓ «کمک به حفاظت، احیا و ارتقای زیست‌بوم و ذخایر طبیعی منطقه»،
✓ حفاظت از گونه‌های گیاهی و جانوری بومی،
✓ احیای گونه‌های در خطر،
✓ حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و زیست‌بوم‌ها.
✓ پایش تنوع زیستی در منطقه.
✓ توسعۀ فضای سبز فراتر از الزامات قانونی.

در همین راستا، گردهمایی آموزشی و تخصصی «از اروند تا نایبند» به بررسی پوشش گیاهی، آبخیزداری، و تاب‌آوری سرزمینی در رویش‌گاه جنوب غربی زاگرس(به همراه بازدید میدانی) به میزبانی سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس (و با مشارکت سمن «حافظان مند بردخون») در تاریخ ۲۷ تا ۲۹ آذر ماه برگزار گردید.

در روز نخست دکتر حسین آخانی (عضو هیأت علمی دانشگاه تهران)، دکتر میرمسعود خیرخواه زرکش، (عضو هیأت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور)، دکتر جابر مظفری‌زاده (دبیر هیأت اندیشه‌ورز آب، اقلیم، محیط زیست و کشاورزی بنیاد نخبگان استان بوشهر)، دکتر طهماسبی…. و مهندس حسن باغبانی (کنش‌گر محیط زیست استان بوشهر) به بیان دیدگاه شان پرداختند.

دکتر مهدی تنها زیارتی رییس محیط زیست سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس که میزبان برنامه بودند ضمن خوش آمدگویی و خیر مقدم به میهمانان و حاضران در این گردهم آیی ، مختصری از چگونگی پیدایش و روند اجرای جایزه تحول سیز رویش و همچنین برنامه های این گردهم آیی آموزشی و تخصصی مطالبی ارایه نمودند.

دکتر طهماسبی مدیر مدرسه توسعه پایدار، اهداف و برنامه های جایزه «تحول سبز» رویش را تشریح نمود و گفت «باشگاه هم آموزی رویش» بستری برای آموزش شرکت های حاضر در منطقه با سبک و الگوی جدید است و پیمان بسته ایم با هم فکر کنیم، با هم شناسایی کنیم و با هم کار کنیم. پویش رویش (جایزه تحول سبز) جریانی آموزشی و اجتماعی، زنده، پیوسته و بر مدار حرکت جمعی و همپذیری برای فروکاستن چالش های زیست محیطی و حرکت در مسیر صنعت در افق بلند مدت است.

دکتر حسین آخانی گیاه شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به پیامدهای ناگوار زیست محیطی ناشی از استقرار و فعالیت صنایع گفت امروز باید از تعطیلی ها درس گرفت و بپذیریم راه را اشتباه رفته ایم و با بازنگری در سیاست گذاری های کلان، به مسیر درست برگردیم و بیش از این بر روند ویرانی ها نیافزاییم.
آخانی با تأکید بر ضرورت مطالعه حوزه محیط زیست خلیج فارس افزود استان بوشهر موقعیتی بسیار ارزنده دارد و محل تلاقی چند جبهه آب و هوایی است و اقالیم متعدد پیرامونی استان بوشهر سبب شده تا تنوع زیستی ویژه و ممتازی داشته باشد.
دکتر آخانی توضیحات مفصلی درباره تنوع زیستی گیاهی استان بوشهر به ویژه گیاهان شورپسند کرانه ای ارائه دادند و بر تکثیر و کاشت گونه های بومی سازگار با اقلیم در فضاهای سبز شهری و صنعتی تأکید کرد. وی چیره شدن گونه های گیاهی غیر بومی مهاجم در سراسر مناطق جنوبی و جنوب غربی ایران را به عنوان یکی از مهمترین چالش های گریبانگیر طبیعت این مناطق مطرح کرد و گفت گونه های هالوفید شوره زاری در رویشگاههای شور ایرانی و همچنین وجود نیزارها را در گیاه پالایی بسیار ارزشمند توصیف کرد. دکتر حسین آخانی در پایان ضمن بر شمردن آسیب های طرح ها و سازه های آبخیزداری که سبب بر هم خوردگی تعادل زیستی در زیست بوم های بالادست و پایین دست، روند آبخیزداری موجود را محکوم و خواستار پایان دادن به این فاجعه زیست محیطی شد.

دکتر میرمسعود خیرخواه زرکش عضو هیأت علمی پژوهشکده تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور، ارائه ای با عنوان «مدیریت سیل ،خشکسالی و بهره برداری از سیلاب ها بااستفاده از سدهای زیرزمینی و سازه های دیرینه، سنتی/محلی تأمین منابع آب پایدار» داشتند.
دکتر خیرخواه با بیان اینکه جوامع انسانی همواره با بلایای طبیعی متعددی نظیر سیل، خشکسالی، زلزله و … مواجه بوده این بلایا موجب تخریب منابع درآمد مردم و آسیبهای جانی، اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی می شود، افزود: ایران در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است
و دارای شرایط عدم توزیع زمانی و مکانی مناسب بارش می باشد.
خیرخواه یادآور شد میزان کم و متوسط بارندگی سالانه(کمتر از یک سوم متوسط بارندگی جهانی) و تغییرات اقلیمی شدید در ایران شرایطی ویژه رقم زده است که با توجه به این شرایط به نتایج زیر می رسیم:
آبهای زیرزمینی قابل اعتمادتر از آبهای سطحی می باشد و اهمیت آبهای زیرزمینی روز به روز بیشتر هویدا می شود.

وی گفت پایین رفتن شدید سطح آب زیرزمینی در آبخوانها سبب خسارات عمده ای همچون: میزان بالای تبخیر، مدیریت ضعیف آبخیزداری حوزه های آبخیز، میزان بسیار بالای رسوب و مواد آلی-شیمیایی و تأثیرات مخرب زیست محیطی و اجتماعی، اكثر سدهای بزرگ کشور را دچار بحران نموده است. مناطق مناسب احداث سدهای بزرگ که به راحتی قابل شناسایی بوده و توجیه اقتصادی داشته باشد بسیار محدود است و در نتیجه هزینه کنترل آبهای سطحی و خسارات ناشی از آن به شدت افزایش پیدا کرده است.

دکتر خیرخواه زرکش گفت: با توجه به موارد و مسائل اشاره شده، مديريت صحيح و جامع و نوآوری در روشهای توسعه منابع آب پایدار قابل اعتماد مطابق با شرايط اقليمی كشور که تلفیقی از روشهای سنتی به عنوان دانش محلی و فن آوری های مدرن می باشد ضروری است. فن آوری های نوین و مدرن مثل احداث سدها( بندهای زیرزمینی)، سامانه های پخش سیلاب، سامانه های سطوح آبگیر آب باران، بهره برداری از آب خاکستری كه منطبق با شرايط اقليمی كشور بوده و بر مبنای تحقيقات علمی-اجرايی دانش آن محلی گرديده از جمله این روشها می باشند.

دکتر جابر مظفری زاده دبیر هیأت اندیشه ورز آب، اقلیم، محیط زیست و کشاورزی بنیاد نخبگان دیگر سخنران گردهمایی از اروند تا نایبند بود. موضوع سخنرانی ایشان در مورد مدیریت جامع حوزه آبخیز و توسعه پایدار بود.

دکتر مظفری زاده با بیان اینکه مدیریت جامع حوزه آبخیز فرآیندی آگاهانه است که با دید کلی سیستم نگر، جنبه های مختلف حفاظت و بهره برداری از حوزه آبخیز (بیوفیزیکی، اقتصادی- اجتماعی و سیاسی)را در یک سیستم پایدار به منظور دستیابی به اهداف بهره برداران و جامعه، امنیت غذایی، سودآوری، کاهش فقر، رفاه نسل های آینده و حفاظت محیط زیست تلفیق می کند. توسعه پایدار نیز به شکلی ساده، بهره برداری دائمی از منابع طبیعی و آب و خاک بدون ایجاد نتایج ناخواسته یا مخرب و یا با کم ترین اثرات سوء می باشد. هدف اصلی ایشان از این ارائه رسیدن به پاسخ این پرسش بود که آیا حجم عظیم پروژه های آبخیزداری و سدسازی، آیا توانسته است توسعه پایدار را برای کشور به ارمغان بیاورد و اگر نه، به چه دلیل؟
مظفری زاده سپس با ارائه هیدروگراف دشت ها و آبخوان های استان بوشهر و کشور و کاهش بیش از بیست برابری سرانه آبی هر شهروند بوشهری و شورتر شدن چندبرابری آبهای سطحی زیرزمینی و نیز فرونشست های متعدد در نقاط مختلف استان و کشور و نیز آلوده شدن منابع محدود باقیمانده با شیرابه پسماندهای شهری و صنعتی و فاضلاب و پساب های انسانی و صنعتی، نشان دادند که قطعاً توسعه پایدار رخ نداده است.

وی در ادامه با طرح پرسشی در مورد چرایی عدم تحقق توسعه پایدار بخصوص در بخش آب و منابع طبیعی، با ارائه نموداری از یکی از مقالات منتشره دانشگاه تهران و شیراز نشان دادند که خشکسالی و تغییر اقلیم که در اکثر مصاحبه ها و نیز در بین عموم بعنوان مقصر اصلی بحران آب معرفی می گردد، تنها ۱٠ درصد در بروز شرایط کنونی آب و منابع طبیعی کشور تأثیر داشته است و ۹٠ درصد تقصیر در حوزه انسانی و مدیریتی است و نه خشکسالی.
ایشان با ذکر مثال های متعدد همراه با تصویر واقعی و نمودارهای علمی نشان دادند که عامل اصلی بحران آب کشور شامل موارد ذیل می باشند که همگی مدیریتی و انسان ساز می باشند:
✓ عدم اجرای شیوه آبیاری مناسب: بطور مثال اغلب نخلستان های شهرستان دشتستان و تنگستان بصورت غرقابی آبیاری می گردند و به راحتی با تبدیل آن به شیوه سنتی بهتر حداقل ۳٠ درصد کاهش مصرف آب را خواهیم داشت. این ۳٠ درصد کاهش مصرف معادل بیش از ۱٠٠ میلیون مترمکعب آب در استانی می شود که کل کسری مخزن دشت های آن فقط ۲۵ میلیون مترمکعب می باشد.
✓ چاه های غیرمجاز: در حال حاضر تقریباً نیمی از چاه های حفر شده در کشور و نیز استان بوشهر توسط متخلفین و قانون شکنانی حفر گردیده و بهره برداری می گردد و عملاً این افراد در حال تیشه زدن به ریشه آبادی و آبادانی و منابع آب و منابع طبیعی کشور هستند. از میزان خسارتی که این افراد قانون شکن به کشور وارد می کنند همین بس که فقط و فقط یک چاه غیرمجاز با کمتر از ۲٠ هکتار زمین تحت کشت می تواند اثر یک سد حدود ۲٠٠ میلیارد تومانی را از بین ببرد. بطور مثال سد ارغون در استان بوشهر با هزینه حدود ۲٠٠ میلیارد تومانی حجم تنظیمی آب حدود ۲۵٠ هزار مترمکعب دارد و چاه غیرمجاز ۲٠ هکتاری در استان بوشهر بیش از ۳٠٠ هزار مترمکعب آب به یغما می برد.
✓ انتقال غیرمجاز از چاه های یا رودخانه و چشمه ها: میزان آب دزدی و انتقال آب از چاهها و رودخانه ها در سراسر کشور حجمی قابل توجه می باشد. بطور مثال حجم آب انتقالی از چاه های غیرمجاز یا مجاز استان بوشهر به مناطق دیگری غیر از سطح زیرکشت خود، بیش از ۱۲ میلیون متر مکعب می باشد و اغلب آب تا بیش از ۸ کیلومتر هم منتقل می گردد.
✓ عدم رعایت الگوی کشت: در بسیار ی از نقاط کشور از جمله استان بوشهر کشت هایی توسعه یافته یا در حال توسعه است که با اقلیم منطقه و نیز با توان اکولوژیک منطقه همخوانی ندارد. بطور مثال اخیراً و برای اولین بار گیاه بسیار آب بر چغندر قند در وسعت صدها هکتار در شهرستان دشتستان که همه دشت های آن بحرانی یا ممنوعه بحرانی می باشند توسعه یافته است یا سطح زیرکشت نخیلات در سطح استان علیرغم وضعیت بحرانی آب در حال توسعه است. بطور مثال در بخش بندر ریگ در دهه گذشته مساحت و تعداد نخلستان ها بیش از ۵٠٠ درصد افزایش داشته است.
✓ هدررفت شدید آب در بخش شرب: بدلیل فرسودگی شبکه، عدم استفاده از کاهنده های مصرف در منازل و نیز وجود متخلفین، میزان هدر رفت کلی آب شرب در استان بوشهر حتی به بیش از ۵٠ درصد می رسد. میزان هدر رفت آب شرب در کشور تا حدود ۵ برابر میزان هدررفت در کشورهایی مانند هلند و آلمان می باشد.

دکتر مظفری زاده با اشاره به اینکه آبخیزداری و پروژه های سدسازی و نیز تب جدید آب شیرین کن سازی به هیچ عنوان نجات بخش منابع آب کشور نمی باشد تا زمانی که به آگاهی نحوه استفاده بهره ورانه و عقلانی از آب موجود و در دسترس هر منطقه نرسیم و پروژه ها و تصمیمات مان را بر اساس توان اکولوژیک و آمایش سرزمینی انجام ندهیم، گفت
راه نجات آب کشور، از آموزش و فرهنگ سازی و استفاده از دانش در مدیریت حوزه آبخیز و منابع آب و کشاورزی می گذرد و هیئت اندیشه ورز آب، اقلیم و محیط زیست در همین راستا سایت آموزشی “آموزشیار آب” و رویداد دانش آموزی آب یاران فردا را رونمایی و برگزار نموده است و امید داریم مردم، مدیران و بخصوص دانش آموزان عزیز میهن ما به سواد آبی مجهز گردند و تصمیات آتی شان بر مبنای علم و دانش حوزه آب و منابع طبیعی و توسعه پایدار باشد.

مهندس حسن باغبانی به آبخیزداری باستانی(شیوه های بیومکانیکی) و شکل‌گیری زندگی در بخشهای جنوبی، جنوب غربی، و بطور خاص، در ناحیه زاگرس پرداخت. مهندس باغبانی با بیان اینکه ساکنان اولیه با الگو برداری از طبیعت با حفر چاله ها و ایجاد مانع در مسیر آبراهه های کوچک و نگهداشت آب و رسوب دادن خاک، شرایط برای رشد گیاهان در محیط زندگی را فراهم ساختند افزود: افزایش زمینهای قابل کشت و انتخاب درختان و گیاهان مناسب زمینه گسترش جمعیت هر کلونی را فراهم ساخت. با پیشرفته تر شدن جامعه در دوره های بعدی، ساخت تراس در کوهها، افزایش یافته تا جایی که یک حوزه آبریز کوچک، از خط الراس( ستیغ یا سراب) تا خط القعر ( پایاب) را مدیریت می کند.

باغبانی گفت در این فرآیند گیاهان، فرو رفتن آب در درون زمین را افزایش می دهند و با بالا رفتن رطوبت خاک، هوازدگی شیمیایی بیشتر می‌شود و خاک بیشتری فراهم می سازد. یکی از دستاوردهای این مکانیسم، افزایش ضخامت خاک و پر شدن فاصله میان پله ها بود.

حسن باغبانی یادآور شد این تحول نتیجه ترکیب فعالیت های بشری و فعالیت طبیعی است. این مکانیزم با محیط طبیعی به سازگاری می رسید چنانکه گویا خود طبیعت، این سازه ها را بنا نموده است.
اتفاق دیگری که ظرفیت اکولوژیک منطقه را بالا برده، و به خود نگهداری، منطقه‌ کمک می‌کرده است، بافت پورفیری و اسفنجی حاصل انباشت ریشه، تنه،شاخ و برگ و میوه خشک شده درختان بوده است. این بافت اسفنجی سبب می شد تا بارندگی های سیل آسا مهار شوند و آب ها بجای جاری شدن و فرسایش دادن خاک در بافت اسفنجی خاک در زیر درختان گیر افتاده و بخش بیشتر آن آهسته آهسته در درون زمین فرو رفته و آبخوان کوچکی را شکل دهد.

وی همچنین گفت با توجه به اقلیم خشک ایران و بارندگی های نامنظم و رگباری با دوره بی بارشی طولانی، هم سبب کم پوششی گیاهی و هم ناپایداری تنوع گیاهی می شد که این آبخوان های مصنوعی در زیر زمین و انتخاب درختان مقاوم، ظرفیت اکولوژیک منطقه تقویت می گردید.

با گذشت زمان و پر شدن بندها از رسوبات، ساکنان بر ارتفاع بندها می‌افزودند و این افزایش ارتفاع بندها سبب می شد تا دشت های میان کوهی پدید آیند. این فرایند تا بدانجا ادامه می‌یافت که چندین دشت میان کوهی کوچک به هم پیوسته و دشت میانکوهی بزرگی را شکل دهد.

حسن باغبانی در این پژوهش، فرضیه ای مطرح کرده که بر اساس پژوهش ها و یافته هایش بیشتر آبخوان های دشت های ایران، نه حاصل عملکرد طبیعت، بلکه ماحصل آبخیزداری آن تمدن باستانی و فراباستانی در کنش با مکانیسم های طبیعی هستند.