ششم دیماه ۱۳۱۳ خورشیدی در روستای قصاب (میان رود) از توابع شهرستان جم در خانواده ای اهل ادب، فرهنگ و کتاب پسری دیده به گیتی گشود که پدرش رضا قلی خان یگانه و مادرش سکینه خانم او را، علی نامیدند. علی اولین فرزند پسر خانواده بود و به همین دلیل مورد توجه خاص پدر و مادر می‌بود. علی را از کودکی به مکتب نشاندند تا دانش بیاموزد و دانش گستری کند. علی پس از فراگیری علوم در کسوت کتابداری به شهرها و روستاها می رفت و کتاب را بدست مردم می رساند تا چراغ دانش را در نهاد مردمان روشن و سفیر آگاهی و نجات بخشی جامعه باشد و این شغل و مسیر را عاشقانه برگزید و بسیار سختی ها را به جان خرید و یک عمر جهاد دانش کرد و تا پایان عمر در مسیر گسترش فرهنگ کتابخوانی، استوار و برقرار بود. علی یگانه ۸۵ سال عمر کرد که ۸۱ سالش را صرف آموختن کرد.
عطاء یگانه پسر زنده یاد علی یگانه در گفتگو با هفته نامه نخل و دریا از زندگی و زمانه مرحوم پدرش گفت که در ادامه می خوانید.

آغاز دانش آموزی در مکتب در سن ۴ سالگی

به دلیل قحط سالی عده ای از مردم لارستان که عمدتاً مردم فال، مهر، گله دار و اسیر و شلدان بودند به منطقه خوش آب و هوا و پر آب جم مهاجرت نمودند. لازم است بدانیم که شهر کنونی فال و شلدان را می توان «دارالدین» نامید و این امر سبب شده بود تا بسیاری از مهاجرین خواندن کلام الله را خوب بدانند و با تشویق بزرگان جم و ریز اقدام به ایجاد مکتب خانه نمایند.
القصه؛ علی را در سن ۴ سالگی برای آموزش قرآن به شخصی می سپارند که در روستای قصاب ساکن و قطعه باغی را باغبانی می‌کرده است.

رفتن به مکتب خانه ملا عبدالحسین و ملا احمد زارعی دارالمیزانی در شهر جم

حدود ۶ ماه از ماجرای مکتب رفتن علی می گذرد تا اینکه عمویش از شهر فعلی جم به منزلشان می آید و شب در مورد فراگیری در س قرآن از علی پرسش هایی می کند. اینجاست که مشخص می شود ملای مکتب‌خانه در اصل سواد نداشته و تا کنون آموزش هایی داده است که یک کلامش در قرآن مجید وجود ندارد اما علی تا پایان عمر آنچه از آن ملای قلابی شنیده بود در حفظ داشت تا اینکه بعد از گذشت یک سال علی را نزد ملا عبدالحسین و ملا احمد زارعی دارالمیزانی به شهر فعلی جم که منزل عمویش تقی زاده هم آنجا بود می فرستند که در پایان سن هفت سالگی قرآن را ختم می کند.

فراگیری زبان فارسی نزد ملا علی بابا دانشور

علی یگانه خواندن و نوشتن فارسی را نزد ملا علی بابا دانشور به کمال می رساند. کتاب های مطالعه شده در نزد ملا علی بابای دانشور عبارت بوده است از : مرثیه محتشم کاشانی، شب های پیشاور، دیوان حافظ، بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، ناسخ التواریخ و خمسه نظامی که مجموعه کتاب هایی از کتابخانه شخصی مرحومان محمدعلی خان دوم و بهزاد خان و همچنین سرمشق های آموزش دیده شده توسط مرحوم محمد علی خان دوم بوده است.
لازم به ذکر است که علی یگانه کتاب های شاهنامه، حافظ، خمسه نظامی، بوستان و گلستان سعدی، مرثیه محتشم کاشانی و دیوان شاه نعمت الله ولی را از حفظ داشت.

ورود به مدرسه ابتدایی از پایه پنجم

در واقع می توان گفت علی یگانه از سال ۱۳۱۸ الی ۱۳۲۴ خورشیدی به مطالعه در شهر فعلی جم نزد پدر مشغول بوده است تا اینکه مدرسه ابتدایی به کوشش و همت مرحوم عبداله کامران در شهر فعلی جم افتتاح می شود که محل اولیه آن در مهمان سرای مرحوم محمدعلی خان بزرگ بوده است. آن زمان چندان سن و سال مهم نبوده فقط اگر سن بالا بوده سطح سواد دانش آموز سنجیده می شد. با عنایت به اینکه علی باسواد بوده با نظر اولیای مدرسه، پایه تحصیلی مشخص می‌شد که ایشان در پایه پنجم ابتدایی مشغول به تحصیل می‌شود که با موفقیت سال تحصیلی را به پایان می‌رساند اما سال آینده مدرسه به دلایلی تعطیل و علی راهی منزل پدر می‌شود. از آن زمان به کشاورزی در ملک خود می‌پردازد و سال ۱۳۳۶ ازداوج می کند که حاصل آن یک پسر و سه دختر است.

کتابداری اردوی لژیون خدمتگزاران بشر

در سال ۱۳۴۹ اولین اردوی لژیون خدمتگزاران بشر به سرکردگی نویسنده شهیر و توانا مرحوم رسول پرویزی اهرمی در جم شروع به کار می‌نماید. با پیشنهاد مرحوم رسول پرویزی و تهیه کتاب از طرف ایشان، علی یگانه به عنوان کتابدار اردوگاه شروع به فعالیت می‌نماید.

کتابدار ثابت و سیار منطقه جم و دشتی

پس از فعالیت گسترده و مستمر علی یگانه در کتابداری اردوی لژیون خدمتگزاران بشر، مرحوم پرویزی متوجه استقبال چشمگیر مردم منطقه از کتاب و کتابخوانی می‌شود و از همین جا جرقه ایجاد کتابخانه و کتابدار در جم زده می‌شود. پس از پایان مأموریت لژیون خدمتگزاران بشر در جم، رسول پرویزی علی یگانه را به عنوان کتابدار ثابت کتابخانه جم به آقای دکتر منصور فرزامی مدیر کل لژیون معرفی و دکتر فرزامی هم مبادرت به معرفی علی یگانه به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می‌نماید و از آن به بعد علی یگانه به عنوان کتابدار ثابت و سیار منطقه جم و دشتی شروع به کار می‌نماید.

کتابرسانی با خر و خورجین تا لندرور

علی یگانه ابتدا کتاب‌ها را با خر و خورجین از گلوبردکان، ریز تا اسیر گله‌دار و از آبدان تا عسلویه، ده به ده و روستا به روستا حمل و تحویل مدارس یا بزرگ روستا می‌داد. در سال ۱۳۵۲ یک دستگاه لندرور به عنوان وسیله نقلیه از کانون پرورش فکری تحویل گرفته و از آن به بعد آقای جواد یگانه به عنوان کتابرسان و علی یگانه به عنوان کتابدار، منطقه عملیات خود را گسترش داده بدین شکل که از گلوبردکان ریز در شمالی‌ترین نقطه شهرستان جم تا شهر مهر از استان فارس و از شهر کاکی تا گاوبندی (پارسیان) تعداد ۱۴ هزار جلد کتاب، موجوار موج زد و دانش آموخت.

دیدار با محمد بهمن بیگی و درخواست ساخت مدرسه عشایری در منطقه

طی مراجعات مکرر (ماهی یکبار) به تمامی شهرها و روستاهای ذکر شده جهت تعویض کتاب‌ها، متوجه کمبود مدرسه در روستاهای منطقه گردید که آن زمان در شهرستان فعلی جم فقط دو دبستان به نام‌های کامران در مرکز شهر و دبستان سروش در روستای اکبرآباد وجود داشت که به همت مرحومان عبدالله کامران و حمزه بهادری ایجاد شده بود. روحشان شاد. دو دبستان هم در منطقه ریز یکی در شهر فعلی ریز و یکی در روستای تشان برقرار بود.
مشاهده این کمبود سبب گردید تا علی یگانه به بزرگمرد دانش مرحوم محمد بهمن بیگی مدیر کل آموزش عشایر فارس مراجعه و تقاضای ایجاد مدرسه عشایری در منطقه نماید.
ناگفته نماند که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با آموزش عشایر فارس همکاری تنگاتنگی داشت بدین شکل که کانون پرورش فکری با قرار دادن کتاب در اختیار بازرسان آموزش عشایر فارس سبب شده بود تا هم بازرس باشد و هم کتابدار و این امر سبب رضایت مرحوم بهمن بیگی شده بود یعنی با یک تیر دو نشان. هنگامی که بهمن بیگی از شغل علی یگانه آگاه می‌شود پاسخ مثبت داده و سال اول یک معلم به منطقه آمد که در نهایت علی یگانه باعث شد تا تعداد ۳۰ دبستان عشایری در منطقه جم و ریز ایجاد شود.

درخواست ایجاد سپاه ترویج و آبادانی در جم

بعد از کتاب رسانی و ایجاد مدارس، سومین اقدام اساسی علی یگانه درخواست ایجاد سپاه ترویج و آبادانی در جم کرد که دو سال در روستای قصاب و پس از ساختن ساختمان سپاه ترویج در روستای اکبرآباد جم، این تشکیلات به آن روستا منتقل شد.

ایجاد خانه فرهنگ روستایی و تعاون روستایی

همچنین ایجاد خانه فرهنگ روستایی به مدیریت مرحوم بهادر یگانه که آن هم کارهای فرهنگی قابل توجهی داشت برای مثال اگر دانش آموزی با نمرات عالی قبول می‌شد و عضو فعال کانون پرورش فکری هم بود برای تشویق دیگر جوانان از طرف خانه فرهنگ روستا معرفی و به اردوی یک ماهه رامسر فرستاده می‌شد. دیگر فعالیت خانه فرهنگ روستایی ایجاد دو واحد تعاون روستایی شد یکی در مرکز فعلی شهر با مدیریت مرحوم حسین اصلوب و دیگری در روستای آبگرمک جم که مایحتاج مردم تأمین می‌شد.

گرفتن سهمیه سالانه هنرستان فنی جهرم برای منطقه جم

یکی دیگر از فعالیت‌های فرهنگی علی یگانه گرفتن سهمیه سالانه هنرستان فنی شهرستان جهرم برای متقاضیان جمی بود که از جمله اولین معرفی شدگان آقایان حاج عبدالحسین اکسیر و احمد افتخاری از بادخوار و فرامرزی جم بودند.

راه اندازی شورای نویسندگی

علی یگانه غیر از کتاب رسانی فعالیت‌های فرهنگی دیگری هم داشتند. وی در تمامی مدارس شهرستان‌ها و روستاهای تحت مأموریتش شورای نویسندگی ایجاد کرده بود بدین شکل که یک نفر به عنوان رئیس و ۴ نفر عضو که همگی مأمور شده بودند جهت تشویق و ترغیب جوانان برای نوشتن داستان، رمان، زندگی‌نامه، ضرب المثل‌ها و خاطرات که هر شورا نوشته‌ها را جمع آوری و تحویل یگانه کتابدار می‌شد تا به تهران ارسال شود و در تهران بزرگانی از ادب ایران من جمله محمود دولت آبادی، محمود گلابدره‌ای (محمود حکیمی) و داریوش حقیقی طلب و چندین نویسنده دیگر این نوشته‌ها را بررسی و بهترین‌ها انتخاب تا به فرانسه ارسال و با داستان نویسان هم سن و سال اروپایی به مقایسه گذاشته شود که در این راستا یکی از برندگان آقای محمد مرادی از ریز و عطاء یگانه پسر علی یگانه بودیم. در تکمیل این فعالیت شعر و نقاشی، فعالیت های هنری مانند کارهای دستی و گلدوزی هم وجود داشت.

تشویق کودکان و نوجوانان به فرهنگ کتابخوانی با هدایای شخصی

مرحوم علی یگانه با بودجه شخصی خودش به تعداد زیادی مداد، مداد پاک کن، خودکار، خودنویس، مرکب و دفتر تهیه می‌کرد تا برای تشویق جوانان به کتابخوانی جایزه بدهد.

وصیت علی یگانه به پسرش عطاء یگانه

در پایان وصیتی از پدرم به یادگار دارم که به همه خوانندگان توصیه می‌کنم: «پسرم هر وقت دوستان و آشنایانت را دیدی به جای سلام بگو کتاب بخوانید و به جای خداحافظی بگو کتاب خواندن فراموش نکنید.»