سریال تلویزیونی دلیران تنگستان، تنها تلاش تصویری است که برای روایت آن مبارزات دلیرانه و در عین‌حال مظلومانه در سال‌های اوایل دهه۵۰ توسط مرحوم همایون شهنواز و دوستانش جلوی دوربین رفت و الحق که تا همین امروز تصاویرش علی‌رغم همه محدودیت‌های ابزاری و فنی آن روزگار، همچنان گیرا و تاثیرگذار است. مجموعه‌ای که اگر از تاریخ تولید آن و سازنده‌اش اطلاع نداشته باشیم، احتمالا تصور می‌کنیم در سال‌های پس از پیروزی انقلاب و توسط یک هنرمند جبهه انقلاب ساخته شده است!

کاراکتر، بازی و تیپ مرحوم محمود جوهری (بازیگر نقش رئیسعلی که اولین و آخرین نقش اصلی و مهم زندگی‌اش را ایفا کرد و در همان زمان، طی یک تصادف رانندگی همراه همسرش به دیار باقی شتافت)، حضور بازیگرانی مثل اسماعیل داورفر (در نقش حاج‌سیدمحمدرضا کازرونی)، هایگاز استپانیان به نقش مستر چیک انگلیسی، حمید طاعتی به نقش سیدمهدی، محمد ابهری (میرزاعلی کازرونی)، منوچهر آذر (موسیو واسموس)، شهروز رامتین در نقش خالوحسین، همچنین موسیقی فضاساز و جذاب احمد پژمان و صدای روایتگر هوشنگ لطیف‌پور و… علاوه بر قصه‌ای که براساس اسناد تاریخی نوشته و به کارگردانی به‌یادماندنی همایون شهنواز به تصویر کشیده شد، از دیگر رموز ماندگاری سریال دلیران تنگستان بود که در آن روزگار نسل پرشور ما را پای جعبه جادویی می‌کشاند.

مجموعه دلیران تنگستان علاوه بر روایت وفادارانه تاریخی از قیام رئیسعلی دلواری و همرزمانش درمقابل تجاوز ارتش انگلیس، به‌خوبی ماهیت اسلامی این قیام و حضور تعیین‌کننده روحانیت مبارز را در آن به تصویر می‌کشید. در صحنه‌هایی از این مجموعه که مجاهدان دشتستانی و تنگستانی با تفنگ‌های ابتدایی و با فریاد‌های ا… اکبر و یاحسین به نبرد با سلاح‌های پیشرفته آن زمان ارتش بریتانیا می‌رفتند، لحظات رزم جانانه رزمندگان دفاع‌مقدس در مقابل تجاوز صدام و اربابانش به خاک میهن اسلامی به ذهن متبادر شده و به‌خوبی دفاع‌مقدس را در طول تاریخ این سرزمین به یکدیگر پیوند می‌زد.

شما معادلات بین‌المللی را نمی‌فهمید

بسیاری از لحظات و حوادث سریال دلیران تنگستان برای همین امروز، ملموس و قابل درک و عینی است. مثلا در قسمتی رئیسعلی از حضور فرهنگ انگلیسی در میان جامعه ایرانی شکوه کرده که بی‌بندوباری و خیانت و اباحه‌گری را رواج می‌دهد و خطاب به واسموس آلمانی گلایه می‌کند: «فرنگیا اومدن، اومدن که ما می‌خوایم تمدن تازه را رواج بدیم. حالا از نکبت این تمدن، خیانت، نفاق، دشمنی، برادرکشی و جیره‌خوری محشر کرده. دیگه تو خونه‌ها هم ریشه دوانده، بدتر هم میشه….» و این‌گونه معنی و مفهوم تهاجم فرهنگی و تاثیر سبک زندگی غربی بر فرهنگ و آیین اسلامی ایرانی را بیان می‌نماید.

در بخشی دیگر از مجموعه دلیران تنگستان، رئیسعلی با یارانش در میان عزاداران حسینی حاضر شده و آن‌ها را از عزاداری بر سالار شهیدان و سرور آزادگان منع می‌کند، چراکه غذا و بنشن و خوراک آن عزاداری از پول انگلیسی‌ها تامین شده، یا در بخشی دیگر انگلیسی‌ها و مزدوران‌شان، رئیسعلی را یاغی و جنگ‌طلب و آشوبگر خوانده و وی را مسئول به‌کشتن‌دادن جوانان تنگستان و به‌آشوب‌کشاندن جنوب‌ایران معرفی می‌کنند.

همه این‌ها تصاویر آشنایی به نظر می‌رسند که گویی برای امروز ساخته شده‌اند و همه این وقایع، حرف‌ها و موقعیت‌ها را همین امروز به‌وضوح در مقابل خود می‌بینیم. همچنآن‌که شاهد بودیم علی‌رغم این خیانت‌ها و مزدوری‌ها (چه از سوی نیروی داخلی و چه هندی‌هایی که گوشت دم توپ انگلیسی‌ها شده بودند) رئیسعلی از دشمن اصلی غافل نمی‌شد.

و آنجاست که از پشت سنگرش بیرون می‌آید، قامت راست کرده و از ته‌دل فریاد می‌زند و با همان جمله معروفش، انگلیسی پنهان شده در پشت سر هندی‌ها را خطاب قرار داده و به هماوردی خواند که: «.. آهای! … انگلیسی! تو با من طرفی. دِ بیا بیرون لعنتی….» دوربین در این لحظه، روی فرمانده انگلیسی که پشت درختی پنهان شده، زوم کرده و وی را نشان می‌دهد که چگونه مزورانه صحنه نبرد را نظاره می‌کند.

تاکید رئیسعلی در این جمله ماندگار بر کلمه «تو»، نشانه یک آگاهی تاریخی به نظر می‌آید که همین امروز می‌تواند بسیاری از واقعیات جهان امروز را به رخ بکشاند. رئیسعلی با تاکید بر کلمه «تو»، گویی تاریخ را متوجه این موضوع می‌سازد که گرچه سربازان هندی با او می‌جنگند، گرچه خونش را یک به‌ظاهر هموطن می‌ریزد، اما او فریب نخورده و دشمن اصلی را می‌شناسد و تفنگش را روی این دشمن شلیک می‌کند.

و همه این‌ها را که فیلمسازی به نام همایون شهنواز در شرایط سخت و فضای آلوده و استعماری پیش از انقلاب به تصویر کشید، می‌تواند درس مهمی برای سینماگران و کارگردانان امروزمان باشد؛ درسی که بیش از هر موضوعی نشان می‌دهد ماهیت استعمار طی سال‌ها و قرون تغییری نکرده و حتی حرف و شعارهایش نیز مثل صد و اندی سال پیش همچنان نژادپرستانه و البته فریبنده است.