اجرای طرح زیپ لاین ریشهر در سایه سکوت و وادادگی متولی محیط زیست

وقتی فعالان مدنی هشدار می دهند، قانون می گوید توقف؛ اما متولی محیط زیست سکوت می کند!!

محیط زیست استان بوشهر در سایه بی توجهی، وادادگی و بی نظارتی متولی اش، در آوردگاه پروژه ها و حفاظت از محیط زیست، همواره بازنده بوده و هر روز در گوشه ای از این استان باید شاهد دست اندازی ها به محیط زیست و تماشاگری و تسهیلگری متولی آن باشیم.
در هفته های گذشته کنشگران محیط زیستی بوشهر به راه اندازی پروژه ای گردشگری با نام «زیپ لاین» در ساحل بسیار زیبا و باستانی ریشهر، معترض و خواهان تعطیلی و جلوگیری از راه اندازی آن شدند که واکنش های متفاوتی را شاهد بودیم.

در این میان مهدی طیاری؛ کنشگر محیط زیست و از انجمن…. نقشی بسیار رنگ، مسئولانه و مطالبه گرانه داشت.

مهدی طیاری در بخشی از یادداشتی با عنوان: «جدال نابرابر تاریخ با توسعه…..» می نویسد: «مردم بوشهر توسعه پایدار می‌خواهند، اما نه به قیمت تخریب تاریخ و بی‌تدبیری. قلعه ریشهر تنها یک محوطه باستانی نیست؛ یادگار هزاران سال فرهنگ، مقاومت و هویت جنوب ایران است. توسعه زمانی ارزشمند است که با احترام به گذشته و دانش امروز همراه باشد، نه با تصمیم‌های شتاب‌زده و بدون نظارت علمی.»
وی با این پروژه به‌دلیل جانمایی نادرست در مجاورت سایت باستانی قلعه ریشهر و نبود نظارت کافی از سوی نهادهای مسئول و صدور مجوزهای غیرکارشناسی معترض و مخالف است و از «مسئولان ارشد استان بوشهر – از جمله استانداری، شورای شهر، شهرداری، اداره کل میراث فرهنگی، اداره کل بنادر و دریانوردی، سازمان حفاظت محیط زیست و سایر نهادهای ذی‌ربط – خواستار پاسخگویی است که به‌صورت شفاف اعلام کنند:
✓ چگونه چنین پروژه‌ای بدون بررسی دقیق اثرات زیست‌محیطی، تاریخی، میراثی و ملی مجوز گرفته است؟
✓ مهم‌تر از آن، چه اقداماتی برای جبران خسارت پیمانکار و بازسازی اعتماد عمومی در نظر گرفته خواهد شد؟»

مهدی طیاری در ادامه پیگیری های قانونی، در نامه ای به مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خواهان پیگیری حقوقی برای توقف پروژه و تغییر جانمایی آن شد که متن نامه به شرح زیر است:

«جناب آقای ابراهیمی
مدیرکل محترم میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر

با سلام و احترام
با توجه به صدور مجوز اجرای پروژه «زیپ‌لاین» در محدوده اثر ملی «قلعه ریشهر»، گروهی از شهروندان، فعالان میراث فرهنگی و علاقمندان به بافت تاریخی شهر بوشهر، نگرانی خود را نسبت به احتمال آسیب به این بنای ارزشمند اعلام کرده‌اند.
بررسی‌های کارشناسی و ملاحظات ژئوتکنیکی نشان می‌دهد که تجهیزات سنگین نظیر بونکرهای چندتُنی و تردد خودروهای بتن‌ریز می‌تواند موجب افزایش بار استاتیکی بر سازه اصلی و تجاوز تنش پایه از ظرفیت مجاز خاک گردد؛ امری که در بلندمدت خطر ترک‌خوردگی و فرسایش ساختاری را به همراه دارد.
مطابق مواد (۳) و (۴) قانون حفظ آثار ملی، هرگونه دخل و تصرف در عرصه و بستر یا حریم آثار ثبت‌شده ملی—حتی در صورت داشتن مجوز اجرایی—لازم است تحت نظارت مستقیم کارشناسان فنی و با رعایت کامل ملاحظات حفاظتی صورت گیرد.
خواهشمند است دستور فرمایید ضمن بازنگری در محل اجرای پروژه، تدابیر فنی و حفاظتی لازم پیش از هرگونه اقدام عملیاتی مورد بررسی قرار گیرد تا از بروز هرگونه آسیب احتمالی به بافت تاریخی و ارزش فرهنگی قلعه ریشهر پیشگیری شود.
با احترام
مهدی طیاری»

اعتراضات مردمی نسبت به جانمایی و اجرای این پروژه ادامه داشت و مسئولان امر اقدام بازدارنده ای نداشتند تا اینکه جمعی از شهروندان، کارزاری برای توقف و جلوگیری از اجرای این پروژه راه انداختند که متن آن، چنین است:
« درخواست جلوگیری از احداث طرح زیپ‌لاین و سازه بتنی زیر قلعه تاریخی قلعه ریشهر (بوشهر)

درخواست جلوگیری از احداث طرح زیپ‌لاین و سازه بتنی زیر قلعه تاریخی قلعه ریشهر (بوشهر)

استاندار محترم بوشهر، مدیرکل محترم میراث فرهنگی و گردشگری بوشهر، شهردار محترم بوشهر

موضوع: جلوگیری از احداث طرح زیپ‌لاین و سازه بتنی زیر قلعه تاریخی با شماره ۱۲ ثبت ملی شده ریشهر به تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۱۰ – توقف فوری اجرای طرح زیپ‌لاین در عرصه اثر ملی تاریخی قلعه ریشهر و جابجایی پروژه به مکان مناسب

با سلام و احترام؛
ما، شهروندان بوشهری و علاقه‌مندان به میراث ملی و فرهنگی ایران، خواستار توقف فوری اجرای پروژه زیپ‌لاین در عرصه اولین و تنها اثر ثبتی ملی و تاریخی قلعه ریشهر (بوشهر) هستیم.
قلعه ریشهر (ثبت ملی شماره ۱۲، سال ۱۳۱۰) یکی از کهن‌ترین محوطه‌های باستانی ایران با قدمت عیلامی است. اجرای زیپ‌لاین با بونکرهای چندتنی و تردد خودروهای سنگین بتن‌ریز، بار استاتیکی بیش از ظرفیت خاک را تحمیل می‌کند و طبق محاسبات ژئوتکنیکی، خطر ریزش، ترک‌خوردگی و تخریب سازه باستانی حتمی است.

این اقدام:
نقض مواد ۳ و ۴ قانون حفظ آثار ملی (ممنوعیت هرگونه دخل و تصرف در عرصه اثر ثبت‌شده)،
نقض ماده ۴ کنوانسیون میراث جهانی یونسکو (حفظ اصالت و یکپارچگی سایت)،
و مانع از ثبت جهانی و دائمی قلعه ریشهر خواهد شد.

درخواست‌های ما:
۱- توقف فوری عملیات اجرایی توسط سازمان میراث فرهنگی، شهرداری و استانداری بوشهر
۲- جابجایی پروژه زیپ‌لاین به مکان مناسب و ایمن خارج از حریم اثر ملی
۳- بررسی مسئولیت صادرکنندگان مجوز و جبران خسارت پیمانکار از بودجه دولتی

توسعه آری، نه به تخریب آثار ملی.
با امضای شما، میراث ملی ایران نجات می‌یابد.

با احترام؛
جمعی از شهروندان بوشهری
https://www.karzar.net/267451

پس از اعتراضات و مخالفت ها و پیگیری های کنشگران و نامه ای که مهدی طیاری به مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر نوشت، وی در مصاحبه ای که روابط عمومی این اداره کل روز دوشنبه ۱۹ آبان ۱۴٠۴ منتشر کرد ضمن مخالفت با روند اجرای پروژه، خواستار توقف عملیات اجرایی و جابجایی آن به نقطه ای دیگر شد که متن کامل آن به شرح زیر است:

«قلعه تاریخی ریشهر؛ نماد هویت بندر بوشهر

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر با اشاره به اهمیت حفظ و صیانت از آثار تاریخی استان گفت: قلعه تاریخی ریشهر به عنوان یکی از کهن‌ترین آثار تاریخی بندر بوشهر، نماد هویت فرهنگی این شهر است و هرگونه فعالیت عمرانی در محدوده این اثر باید با رعایت کامل ضوابط و مقررات میراث‌ فرهنگی انجام شود.
به‌گزارش روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر، نصرالله ابراهیمی امروز دوشنبه ۱۹ آبان ۱۴۰۴ در توضیح موضوع ایجاد طرح زیپ‌لاین در محدوده ریشهر گفت: شهرداری بندر بوشهر در قالب طرحی پیشنهادی قصد ایجاد زیپ‌لاین در محدوده ریشهر را داشت که پس از درخواست استعلام از اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان، به شهرداری اعلام شد رعایت حریم و ضوابط حفاظتی قلعه تاریخی ریشهر الزامی است و هرگونه اقدام باید با حفظ کامل حریم اثر صورت گیرد.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر با بیان اینکه «تخلیه مصالح در محدوده عرصه اثر خلاف ضوابط میراث‌فرهنگی است» تصریح کرد: با پیگیری‌ها و نامه‌نگاری‌های انجام‌شده با شهرداری بندر بوشهر، بر توقف عملیات اجرایی و بازنگری طرح تأکید شده است تا از بروز هرگونه آسیب احتمالی به عرصه و حریم اثر جلوگیری شود.
او خاطرنشان کرد: توصیه این اداره‌کل به شهرداری محترم بندر بوشهر آن است که قلعه تاریخی ریشهر به عنوان سند هویتی این بندر که در شهریورماه سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، نیازمند توجه ویژه در تمامی طرح‌های اجرایی پیرامون آن است. ضروری است در بازنگری طرح‌های توسعه‌ای در محدوده این اثر، به گونه‌ای عمل شود که محیط بکر پیرامونی آن دست‌نخورده باقی بماند و منظر زیبای قلعه با اشراف به خلیج‌فارس و سواحل مرتفع اطراف، از آسیب‌های بصری و محیطی در امان بماند.
ابراهیمی تأکید کرد: هم‌چنین بجاست شهرداری بندر بوشهر نسبت به جابجایی و اجرای طرح زیپ‌لاین در نقطه‌ای دیگر از شهر اقدام کند؛ نقطه‌ای که هم از نظر گردشگری ظرفیت لازم را داشته باشد و هم آسیبی به آثار تاریخی و بافت فرهنگی منطقه وارد نشود.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر افزود: اجرای طرح‌های غیرمنطبق با ملاحظات میراثی می‌تواند منظر ظاهری اثر را از نظر زیبایی بصری و طبیعت پیرامونی دچار خدشه کند، از این رو رویکرد ما بر پایه حفظ اصالت تاریخی و فرهنگی این اثر ارزشمند است.
او در پایان اظهار کرد: دغدغه علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ استان بوشهر در این خصوص کاملاً بجا و قابل تقدیر است. تلاش مجموعه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر همواره بر حفاظت از هویت تاریخی و فرهنگی این دیار متمرکز است، چرا که معتقدیم شناسنامه واقعی استان بوشهر همین آثار ارزشمندی هستند که از گذشتگان به ما رسیده‌ و حفظ آن‌ها وظیفه‌ای ملی و فرهنگی است.»
توضیح موضوع ایجاد طرح زیپ‌لاین در محدوده ریشهر گفت: شهرداری بندر بوشهر در قالب طرحی پیشنهادی قصد ایجاد زیپ‌لاین در محدوده ریشهر را داشت که پس از درخواست استعلام از اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان، به شهرداری اعلام شد رعایت حریم و ضوابط حفاظتی قلعه تاریخی ریشهر الزامی است و هرگونه اقدام باید با حفظ کامل حریم اثر صورت گیرد.
ابراهیمی با بیان اینکه «تخلیه مصالح در محدوده عرصه اثر خلاف ضوابط میراث‌فرهنگی است» تصریح کرد: با پیگیری‌ها و نامه‌نگاری‌های انجام‌شده با شهرداری بندر بوشهر، بر توقف عملیات اجرایی و بازنگری طرح تأکید شده است تا از بروز هرگونه آسیب احتمالی به عرصه و حریم اثر جلوگیری شود.

او خاطرنشان کرد: توصیه این اداره‌کل به شهرداری محترم بندر بوشهر آن است که قلعه تاریخی ریشهر به عنوان سند هویتی این بندر که در شهریورماه سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، نیازمند توجه ویژه در تمامی طرح‌های اجرایی پیرامون آن است. ضروری است در بازنگری طرح‌های توسعه‌ای در محدوده این اثر، به گونه‌ای عمل شود که محیط بکر پیرامونی آن دست‌نخورده باقی بماند و منظر زیبای قلعه با اشراف به خلیج‌فارس و سواحل مرتفع اطراف، از آسیب‌های بصری و محیطی در امان بماند.
ابراهیمی تأکید کرد: هم‌چنین بجاست شهرداری بندر بوشهر نسبت به جابجایی و اجرای طرح زیپ‌لاین در نقطه‌ای دیگر از شهر اقدام کند؛ نقطه‌ای که هم از نظر گردشگری ظرفیت لازم را داشته باشد و هم آسیبی به آثار تاریخی و بافت فرهنگی منطقه وارد نشود.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر افزود: اجرای طرح‌های غیرمنطبق با ملاحظات میراثی می‌تواند منظر ظاهری اثر را از نظر زیبایی بصری و طبیعت پیرامونی دچار خدشه کند، از این رو رویکرد ما بر پایه حفظ اصالت تاریخی و فرهنگی این اثر ارزشمند است.
او در پایان اظهار کرد: دغدغه علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ استان بوشهر در این خصوص کاملاً بجا و قابل تقدیر است. تلاش مجموعه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بوشهر همواره بر حفاظت از هویت تاریخی و فرهنگی این دیار متمرکز است، چرا که معتقدیم شناسنامه واقعی استان بوشهر همین آثار ارزشمندی هستند که از گذشتگان به ما رسیده‌ و حفظ آن‌ها وظیفه‌ای ملی و فرهنگی است.»

طرح گردشگری زیپ لاین ریشهر با اعتراضات مردمی و کنشگران اجتماعی و محیط زیستی روبرو شد. اعتراضاتی که بیشتر بر پایه فرهنگی، تاریخی و باستانی بودن قلعه ریشهر بود اما کنشگران محیط زیستی با رویکرد حفاظت از زیست بوم دریایی با آن مخالفت و پیگیری کردند و طنز تلخ و البته واقعیتی آشکار، اینکه متولی محیط زیست هم هنگام صدور مجوز و هم در زمان اجرای طرح که در بستر دریا صورت گرفته و با قوانین محیط زیستی در تعارض است، نتوانسته و یا نخواسته اعمال قانون کند. بی شک برای گرفتن مجوز از دستگاههای مرتبط استعلام گرفته اند که یکی از مراجع استعلام دهنده، اداره کل حفاظت محیط زیست استان است که اگر حسب نص صریح قانون از اجرای این طرح جلوگیری می کرد و وظیفه قانونی اش را انجام می داد امروز شاهد چنین اعتراضات گسترده اجتماعی نبودیم. همین تصمیمات نادرست و ترک فعل هاست که سبب تعارضات اجتماعی و نازضایتی عمومی می شود.

همان گونه که مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان واکنش رسمی داشت، سزاوار بود مدیرکل حفاظت محیط زیست هم موضع گیری رسمی می کرد. پرسش اساسی این است که سازه ای که در بستر دریا ساخته شده چرا باید با سکوت متولی محیط زیست همراه باشد؟ مگر سازمان محیط زیست رسالتش حفاظت نیست؟ اگر در برابر چنین طرحهایی سکوت کند، پس قرار است از چه چیزی حفاظت کند؟

شاید گفته شود که این طرح در فضایی کوچک است و چندان آسیبی به زیست بوم دریا نمی زند، هرچند این ادعا نادرست است اما همین دست اندازی های کوچک سبب رویه شدن تعرض به محیط زبست می شود و در حفاظت از محیط زیست و اعمال قانون با هیچ تخلف و تعرض و دست اندازی به محیط زیست نباید مماشات و کوتاهی کرد و امید آنکه متولی محیط زیست سکوت را بشکند و از ساحت محیط زیست حفاظت کند.