با ارجاع به طرح ارائه‌شده توسط دکتر جابر مظفری‌زاده، دبیر هیأت اندیشه‌ورز آب، اقلیم، محیط زیست و کشاورزی بنیاد نخبگان استان بوشهر

در جنوب غربی ایران، جایی که آب با ارزش‌ترین دارایی و دریا تنها پنجره‌ی تنفس است، فرصتی سال‌هاست در برابر ما ایستاده: *”پساب شهری بوشهر”*
فرصتی که اگر امروز دیده شود و به‌درستی مدیریت گردد، می‌تواند آینده‌ی متفاوتی برای استان رقم بزند: آینده‌ای سبز، پایدار، اشتغال‌آفرین و همراه با احیای منابع آب زیرزمینی.

طبق گزارش‌های رسمی، شهر بوشهر سالانه ۱۸ تا ۲۵ میلیون مترمکعب فاضلاب شهری تولید می‌کند که بخش عمده آن، بدون تصفیه استاندارد، مستقیماً به خلیج‌فارس سرازیر می‌شود. دریایی که امروز بیش از هر زمان، در معرض خطر شورابه‌ها، آلودگی‌های صنعتی، میکروپلاستیک‌ها، و فاضلاب‌های انسانی قرار گرفته است که عمدتاً بدون تصفیه کامل، به دریا ریخته می‌شود. خروجی این پساب در مناطقی قرار دارد که محل تفریح، گردشگری، قایقرانی، و حتی فعالیت‌های شیلاتی و پرورش میگوست. این وضعیت نه تنها تهدیدی برای محیط زیست دریایی، بلکه عاملی مؤثر در بروز بیماری‌ها و آسیب به گردشگری و اقتصاد بومی است.

اما آیا می‌توان این تهدید را به یک فرصت پایدار تبدیل کرد؟ پاسخ در طرحی نهفته است که توسط دکتر جابر مظفری‌زاده تهیه و در قالب یک بسته سیاستی به نهادهای تصمیم‌ساز ارائه شده است. این طرح با هدف استفاده از فناوری‌های نوین تصفیه مبتنی بر زیست‌توده گرانولی (از جمله فرآیندهای مشابه UASB و AGS)، امکان بازیافت بخش بزرگی از پساب شهری بوشهر را در مدت زمان کوتاه و با هزینه منطقی فراهم می‌سازد.

ویژگی‌های کلیدی طرح به‌شرح زیر است:
✓ نیاز به کمتر از یک هکتار زمین
✓زمان ساخت پیش‌بینی‌شده: ۶ تا ۱۲ ماه
✓ کاهش ۴۰ تا ۵۰ درصدی در هزینه‌های راهبری و مصرف انرژی نسبت به سامانه‌های سنتی
✓ قابلیت حذف هم‌زمان آلاینده‌های آلی، نیتروژنی و فسفری
✓ عدم نیاز به تجهیزات متعدد ته‌نشینی و بازچرخانی لجن.

با بهره‌برداری از این سامانه، ظرفیت‌هایی مانند تأمین آب فضای سبز شهرهای بوشهر، چغادک، عالیشهر و حتی دلوار فراهم خواهد شد. همچنین برآوردها نشان می‌دهد:
✓ امکان جنگل‌کاری و ایجاد کمربند سبز در وسعتی معادل ۵ هزار هکتار وجود دارد؛

✓ پروژه می‌تواند برای بیش از ۲۳۰۰ نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم اشتغال‌زایی کند.
✓ کاهش دمای منطقه‌ای تا ۴ درجه سانتی‌گراد، افزایش بارندگی تا ۲۰٪، بهبود وضعیت آبخوان‌ها و کاهش خطر فرونشست از مزایای جانبی آن خواهد بود.

اما در دل این تهدید مزمن، یک ظرفیت راهبردی نهفته است؛ اگر به آن با نگاه آینده‌نگر بنگریم:
✓ وقتی همین پساب می‌تواند آب فضای سبز شهرهای بوشهر، چغادک، عالیشهر و حتی دلوار را تأمین کند.
✓ امکان ایجاد ۵ هزار هکتار جنگل شهری و کمربند سبز در پیرامون شهرها را فراهم آورد.
✓ می‌تواند به‌صورت همزمان، مواد آلی، نیتروژن و فسفر را از پساب حذف کند.

برآورد سرمایه‌گذاری اولیه برای اجرای این پروژه حدود ۸۵ میلیون دلار است که بخش زیادی از آن قابلیت بازگشت از محل فروش آب، صرفه‌جویی شهری و بهره‌برداری ثانویه را دارد.

تجربه‌های جهانی؛ تلنگری به امروز ما

در کشور در امارات متحده عربی، حدود ۵۵ تا ۶۰ درصد از پساب تصفیه‌شده مجدداً استفاده می‌شود و سالانه بیش از ۵۰۰ میلیون مترمکعب پساب بازیافت می‌شود و برای آبیاری فضای سبز، تغذیه مصنوعی آب‌خوان‌ها، و مصرف صنعتی به کار می‌رود.
عربستان سعودی نیز برای کاهش فشار بر خلیج‌فارس، پروژه انتقال آب‌شیرین‌کن‌ها به دریای سرخ را آغاز کرده و در طرح عظیم NEOM، بازیافت و تصفیه پساب را به یکی از ارکان توسعه‌ی خود تبدیل کرده است. عربستان بخشی از هدف خود را بر بهره‌برداری کامل از پساب شهری گذاشته و برای منطقه پیش‌بینی روزانه ۲۵۰,۰۰۰ مترمکعب تصفیه و بازچرخانی با هدف احیای محیط زیست و کاهش آلایندگی شورابه‌ها در خلیج‌فارس طراحی کرده است.

این کشورها، با شوری آب بیشتر، گرمای شدیدتر و هزینه‌های بالاتر، توانسته‌اند با تکیه بر مدیریت یکپارچه، بازیافت پساب را از یک اقدام جانبی به یک پایه‌ی توسعه پایدار بدل کنند.

طبق گزارش رسمی، ابوظبی روزانه حدود ۵۵٠ هزار مترمکعب فاضلاب تولید کرده و تقریباً تمام آن برای فضای سبز و تغذیه آبخوان‌ها مصرف می‌شود .

دبی با ظرفیت پردازش روزانه بیش از ۶۷۵,۰۰۰ مترمکعب (در Jebel Ali و Warsan) از اولین شهرهای منطقه است که به صفر تخلیه فاضلاب (zero discharge) رسیده .

در سطح کل منطقه GCC، حدود ۴.۰ میلیارد مترمکعب فاضلاب جمع‌آوری می‌شود، که نزدیک به ۷۳٪ آن تصفیه شده، اما تنها حدود ۳۹٪ از آن مجدداً مصرف می‌شود؛ سهم کشورهای GCC در این حوزه قابل توجه است اما استفاده مؤثر از پساب هنوز رو به رشد است.

دعوت به اقدام؛ از فرصت تا اجرا

در چنین شرایطی، بوشهر نه تنها در مرکز بحران قرار دارد، بلکه واجد یک ظرفیت واقعی برای تبدیل تهدید به فرصت است. این یادداشت، دعوتی‌ست به مدیریت ارشد استان، نمایندگان مجلس، رسانه‌های استانی، و دستگاه‌های تخصصی مرتبط، برای آغاز فصلی تازه از حکمرانی آب.

پیشنهاد مشخص، اجرای پایلوت طرح در محدوده‌ای مانند عالیشهر است. این اقدام می‌تواند در ابعاد فنی، اقتصادی و اجتماعی به‌عنوان نمونه‌ای از مدیریت بومی منابع پساب در کشور مطرح شود.

همچنین مطالعه نسخه کامل طرح دکتر مظفری‌زاده که حاوی جداول فنی، برآوردهای اقتصادی، روش‌های تصفیه، تحلیل ریسک و مسیر اجرای پروژه است، برای مدیران و متخصصان مرتبط پیشنهاد می‌شود.

لازم است این تفکر نهادینه گردد که پساب، دیگر یک پسماند نیست؛ یک منبع استراتژیک است. و امروز، تصمیم‌گیری درباره آن، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.

اکنون که استان بوشهر، نه‌تنها طرح فنی-علمی و کارشناسی‌شده را در اختیار دارد، بلکه از تجربه‌های منطقه‌ای و ظرفیت بومی برای اجرا نیز برخوردار است، لازم است:

✓ مدیریت ارشد استان، نمایندگان مجلس، و دستگاه‌های مسئول با تشکیل یک «کمیته اقدام مشترک» در حوزه آب، محیط زیست و کشاورزی، این پروژه را وارد فاز اجرایی کنند.
✓ پایلوت اجرایی طرح می‌تواند در منطقه‌ای مانند عالیشهر یا پیرامون شهر بوشهر آغاز گردد.
✓ رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و جامعه مدنی نیز می‌توانند با آگاهی‌بخشی، مطالبه‌گری محترمانه و پیوست فرهنگی، پشتیبان این مسیر باشند.

🔻 امروز اگر حفظ دریا، امنیت آبی، توسعه پایدار، اشتغال جوانان و کاهش دمای شهر دغدغه‌ی ماست،
🔺 هیچ پروژه‌ای به اندازه‌ی احیای پساب بوشهر به همه این اهداف نزدیک نیست.

در روزگاری که مدیریت منابع، مهم‌تر از خود منابع شده است، کافی‌ست اراده‌ای برای آغاز شکل بگیرد.
بوشهر، ظرفیت دارد. طرح، آماده است. تجربه جهانی، الهام‌بخش است.
بیاییم با تصمیمی مشترک، فصلی نو در توسعه استان و نجات دریا رقم بزنیم.