بررسی وضعیت منابع آب استان بوشهر:

سیاست گذاری در جهت مصرف بهره ور آب، در نظر گرفتن توان اکولوژیک و توسعه اقتصاد دریا محور، راه حل بحران آب و توسعه پایدار در استان بوشهر

استان بوشهر جزو مناطق خشک و کم آب کشور محسوب شده و تأمین آب برای همه فعالیت ها در چنین اقلیمی دشوار و پرهزینه است. به ویژه اینکه خشکسالی های پیاپی و برداشت های بی رویه و بدون توجه به ظرفیت و توان اکولوژیک از منابع آب های سطحی و زیرزمینی، بحران کم آبی را با چهره ای بسیار خشن بر طبیعت و محیط زیست مستولی و امکان دسترسی به آب مورد نیاز را برای بخش های شرب، صنعت و کشاورزی به مراتب سخت تر نموده است.

استمرار خشک سالی های اخیر که با کاهش بارندگی های سالانه نیز همراه بوده و باعث هجوم بیشتر به منابع آب بخصوص منابع آب زیرزمینی که میراث هزاران ساله طبیعت می باشد، گردیده است. بهره برداری بی رویه و بیش از توان آبخوان های استان، سبب کاهش سطح آب سفره های آب زیرزمینی و کیفیت نامناسب آب دشت های استان و از بین رفتن تدریجی این میراث ارزشمند و استراتژیک و شروع روند فرونشست یا مرگ آبخوان در همه دشت های قابل بهره برداری استان شده است. این روند برداشت بی رویه باعث ممنوعه یا ممنوعه بحرانی شدن همه دشت های دارای منابع آب متعارف که دارای آب با قابلیت کشاورزی یا صنعت و شرب هستند، گردیده است و سالانه شاهد افزایش یک تا چندمتری عمق چاه ها و شور و شورتر شدن هرساله دشت های سراسر استان و کم آب یا خشک شدن چشمه ها و قنات ها و کاهش حدود ۷۰ درصدی آورد رودخانه های استان در دهه اخیر هستیم.

آمارها نشان می دهد خشکسالی و تغییر اقلیم تنها باعث کاهش ۱۰ درصدی بارش گردیده است. از طرفی در طول سال های گذشته و نیز دهه های پیشین، طرح های مختلف آبخیزداری و سدسازی در تقریبا همه دشت های استان اجرا شده است و این طرح ها همچنان در جای جای استان در حال اجرا می باشند. علاوه بر آن در سال های اخیر طرح های گرانقیمت شیرین سازی آب نیز در نقاط مختلف استان اجرا شده است و یا در حال اجرا می باشد.

علی رغم انجام همه این طرح ها و پروژه ها، آمار و نمودارهای موجود، نشاند دهنده افزایش عمق و شوری چاه ها و کاهش آبدهی و آورد چشمه ها و رودخانه ها و در نتیجه ادامه روند سقوط آزاد منابع آب سطحی و زیرزمینی کلیه دشت های استان می باشد. دلیل آن نیز به عدم کاهش میزان مصرف بخش های مختلف شرب و صنعت و کشاورزی و به ویژه بخش کشاورزی به عنوان مصرف کننده عمده آب استان بر می گردد( میزان مجاز مصرف آب در استان بوشهر حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب و میزان مصرف کنونی بالغ بر ۹۰۰ میلیون مترمکعب می باشد). این روند نشان می دهد که در صورت عدم مدیریت مصرف و کاهش میزان برداشت از منابع آب، هر تعداد طرح سدسازی یا آبخیزداری یا آب شیرین کن اجرا و هزینه گردد عملا کمکی به حل بحران آب نخواهد کرد و تنها مرهم کوچکی بر کالبد منابع آب استان خواهند بود. البته تجربه نشان داده است که این پروژه ها حتی خاصیت مرهم را نیز نداشته اند زیرا در اغلب موارد باعث افزایش مصرف آب از طریق تعریف مصارف جدید مانند توسعه سطح زیرکشت و… گردیده اند.

برخی از راهکارهای کاهش مصرف و کاهش میزان برداشت شامل موارد زیر می باشد:

-مدیریت هدررفت: در بخش شرب تا بیش از ۵۰ درصد هدررفت در استان وجود دارد و در بخش کشاورزی نیز این میزان بسیار بالاست.
-تغییر شیوه آبیاری: غالب نخلستان های استان بصورت غرقابی آبیاری می شوند و با تغییر این شیوه بسیار قدیمی به شیوه سنتی جوی پشته ای بیش از ۳۰ درصد کاهش مصرف یعنی تا بیش از ۵۰ برابر حجم آب تنظیمی سد ارغون و تنگ ارم صرفه جویی در مصرف آب را شاهد خواهیم بود
-تغییر الگوی کشت: تغییر از کشت های پرآب بر به سمت کشت های کم آب بر بطور مثال میزان مصرف آب صیفی جات بیش از ۳۰ برابر نیاز آبی اپونتیا و نیاز آبی نخل بیش از ۱۰ برابر نیاز آبی کینوا و گلرنگ یکی از راهکارهای مهم می باشد. این در حالی است که بجای توسعه کشت های کم آب بر در استان شاهد توسعه کشت های آب بر مانند چغندر قند و نخل و باغات هستیم.

– عدم توسعه سطح زیر کشت: با توجه به اقلیم استان بوشهر و توان اکولوژیک و پتانسیل منابع آب و کشاورزی این استان، منابع آب موجود همچنان که کاملا مشهود است امکان تامین نیاز آبی سطح زیر کشت موجود در استان را نیز ندارد چه رسد به توسعه سطح زیر کشت که در موارد بسیاری با تبدیل کشتزارهای دیم به آبی و نیز دست درازی و تهاجم به منابع طبیعی و زمین خواری و تبدیل مراتع و کناردان و جنگل های طبیعی به زمین کشاورزی در نقاط مختلف استان اتفاق می افتد.

– عدم توسعه نخستان ها و باغات: عدم تبدیل کشت های موجود به کشت های پرآب بری مانند نخلستان و باغات لیمو و… یکی از راهکارهای نجات منابع آب می باشد. میزان نیاز ناخالص آب در نخیلات دالکی و آبپخش و وحدتیه و اهرم و… بالغ بر ۲۲ هزار مترمکعب در سال برای هر هکتار یعنی بیش از ۴ تا ۵ برابر نیاز آبی و مصرف گوجه فرنگی که خود محصولی آب بر است، می باشد. این در حالی است هر ساله شاهد توسعه نخلستان ها در جای جای استان برخلاف توان اکولوژیک و نیز برخلاف سند سازگاری با کم آبی استان بوشهر می باشیم.

– بازچرخانی آب نامتعارف: حجم پساب و فاضلاب شهری و روستایی رها شده و آلوده کننده طبیعت و بخصوص دریا در شهرهای ساحلی استان بوشهر حدود ۹۰ میلیون مترمکعب می باشد.
در شهر بوشهر به تنهایی بیش از ۱۸ میلیون مترمکعب فاضلاب تقریبا خام به محیط زیست و دریا تخلیه می گردد. این حجم آب برابر با ۷۰ درصد کسری مخزن کل دشت های استان بوشهر می باشد. این پساب از ۹۶ درصد منابع آبی استان و حتی از آب سد رییسعلی دلواری شیرین تر می باشد و بیش از ۲۷ سال است که مستقیما به محیط زیست پیرامونی و دریا سرازیر می گردد. این در حالی است که در صورت بازچرخانی آن، امکان تامین کل نیاز آبی فضای سبز و کل صنایع مستقر در شهرهای بوشهر و عالی شهر و چغادک و دلوار و… با این حجم پساب وجود دارد و حتی در صورت انتقال آن با مسافت کمی به اهرم، ضمن تامین آب نخلستان های اهرم، رفع نیاز به سدهای خاییز و باهوش را نیز می توانست در پی داشته باشد.
وضعیت فاضلاب در شهرهای برازجان، دیلم، گناوه، جم، کنگان و … نیز به همین صورت می باشد.

-افزایش بهره وری: یکی از راهکارهای کاهش مصرف آب، بهبود و افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی می باشد. در حال حاضر به دلیل رایگان و بی ارزش بودن آب چه از لحاظ مالی و چه ارزش استراتژیک و معنوی برای عموم مصرف کنندگان بخصوص بخش کشاورزی، مصرف بهینه آب و تولید محصول با مصرف آب کمتر در برنامه کاری یا دغدغه ذهنی این بخش قرار ندارد و میزان راندمان آبیاری و نیز میزان تناژ محصول در هکتار استان بوشهر نسبت به استان های پیشرو یا کشورهای همسایه بسیار کمتر می باشد. ارزیابی مدیران بر اساس میزان بهره وری آب نیز یکی از راهکارهای کاهش مصرف آب می تواند باشد.

-کنترل چاه ها و پمپ های غیرقانونی و انتقال آب: یکی از معضلات اساسی و از دلایل مهم افزایش برداشت از منابع آبی، افزایش روزافزون قانون شکنان حوزه آب بخصوص دارندگان چاه ها و پمپ های غیرمجاز و نیز متخلفان انتقال دهنده آب در سراسر استان بدلیل عدم بازدارندگی قوانین موجود و عدم همکاری بین سازمانی نهادهای مرتبز با آب و کشاورزی می باشند. این قانون شکنان، فارغ از هرگونه چارچوب قانونی یا شرعی و حتی انصافی در حال تاراج انفال و منابع عمومی می باشند و عملا باعث تشدید بحران می گردند. در حال حاضر تقریبا نیمی از چاه های استان و نیز کشور، غیرمجاز می باشند و عدد آن هر روزه در حال افزایش می باشد. همچنین تقریبا نیمی از کسری مخزن کل دشت های استان ناشی از انتقال آب غیرمجاز که غالبا توسط متمولین و با خطوط انتقال حتی بیش از ۱۰ کیلومتری صورت می گیرد، می باشد.

کاهش فشار اشتغال بر بخش کشاورزی در استان نفت و گازخیز بوشهر، توسعه اقتصاد دریا محور، توسعه کشت های گلخانه ای و توسعه صنایع فرآوری محصولات کشاورزی و دامی و صنایع پایین دستی پتروشیمی و همچنین توسعه صنعت گردشگری و آبزی پروری و… نیز از راهکارهای کاهش مصرف منابع آب و توسعه پایدار استان بوشهر می باشد.