خورموج، نگین فرهنگی جنوب و مهد پرورش عالمان، هنرمندان و دلیرمردانی است که تاریخ و فرهنگ غنی منطقه دشتی را بر دوش داشته است. شهر «دارالصفا»، با ریشه‌هایی که در اعماق تاریخ تنیده‌اند و شاخه‌هایی که تا بلندای آسمان فرهنگ و ادب بوشهر افراشته‌اند، همواره نیازمند پژوهش‌ها و بازگوکنندگانی بوده تا لایه‌های پنهان میراث گران‌بهایش آشکار شود. در این میان، سه اثر مکتوب پیش روی ما قرار می‌گیرند که هر کدام با دیدگاه و ابزار منحصر به فرد خود، پرده‌ای از شکوه این شهر را به نمایش گذاشته‌اند.یکی با نگاهی تاریخی و روشمند، دیگری با استناد به اسناد و تصاویر غبارگرفته روزگار، و سومی با زبان شیرین و چشم‌انداز بی‌غل و غش کودکان و نوجوانان. این سه کتاب، در کنار یکدیگر، پازلی کامل از هویت خورموج را ترسیم می‌کنند.

نگاهی به خورموج: بنیان تاریخی و جغرافیای فرهنگی

کتاب «نگاهی به خورموج» به عنوان سی و پنجمین اثر ارزشمند از مجموعه بزرگ دانشنامه استان بوشهر، همچون یک سنگ بنای محکم، به معرفی جامع و روشمند این شهر پرداخته است. این اثر فاخر، محصول طبع بلند و ذهن پژوهشگر جناب آقای حمید زارعی، نویسنده، شاعر و محقق نام‌آشنای نه تنها دشتی، بلکه حوزه فرهنگی بوشهر است.

این کتاب که به همت نشر صحیفه خرد قم در صد و چهل و چهار صفحه با قطع رقعی و تیراژ هزار و پانصد نسخه به زیور طبع آراسته شده، نخستین اثر مستقل و مبسوطی است که سیر تحولات تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و… خورموج را واکاوی می‌کند. نویسنده با تسلط و احاطه‌ای قابل تحسین بر موضوع، توانسته است اطلاعات گسترده را در قالبی فشرده، اما در عین حال نو، مفید، علمی و کاملاً روشمند در چهار فصل سامان دهد

سخن آغازین شامل مقدمه حوزه هنری بوشهر و یادداشت دبیر مجموعه دانشنامه استان بوشهر است که جایگاه اثر را تبیین می‌کند.

فصل اول: ریشه‌ها (وجه تسمیه): به واکاوی پر رمز و راز نام این شهر و معانی نهفته در آن می‌پردازد.

فصل دوم: پیکره تاریخ و فرهنگ: این فصل، قلب تپنده اثر است که تاریخ، وقایع کلیدی، تحولات آموزش و پرورش، نقش خورموج در انقلاب، یادنامه‌ی شهدا، گویش اصیل، آیین‌ها و رسوم دیرینه، اقتصاد کشاورزی، کتابخانه‌ها و سرانجام میراث ورزش شهر را به تصویر می‌کشد.

فصل سوم: مشاهیر خورموج: فصلی درخور ستایش که به معرفی چهره‌های تأثیرگذار شهر اختصاص دارد؛ از سرداران تاریخی چون محمدخان دشتی و جمال خان دشتی، تا قلم‌به‌دستان و عالمان بزرگ مانند میرزا محمد جعفر خان حقایق نگار خورموجی، میرزا محمود حامدی “حامد”، عبدالرسول حامدی، ایرج اسدی “سرگشته”، و چهره‌های معاصر و مبارزانی چون شهید نادر مهدوی و حجت الاسلام حاج سید موسی ابطحی و دیگر شخصیت‌های علمی و فرهنگی.

فصل چهارم: میراث ماندگار (اماکن تاریخی و گردشگری): سفری است به قلب بناهای تاریخی شهر، از قلعه محمدخان دشتی و عمارت شیرینه که نمادهای معماری منطقه هستند، تا اماکن مذهبی چون بقعه میر ارم شاه و بقعه شاه ابوالقاسم، و همچنین شگفتی‌های طبیعی نظیر کوه بیرمی و چشمه بنگه.

این کتاب نفیس، با همراهی تعدادی تصویر از آثار تاریخی، مذهبی، طبیعی و پرتره‌هایی از مشاهیر و شهدا، به یک اثر جامع و مرجع در باب خورموج تبدیل شده است.

شهر من خورموج: نجواهای صادقانه نسل آینده

دومین کتاب منتشر شده در معرفی خورموج کتاب «شهر من خورموج» است که رویکردی کاملاً متفاوت و بدیع دارد. این اثر که نخستین بار در سال ۱۴۰۰ توسط نشر نگاه آشنای قم در ۷۲ صفحه با قطع رقعی و تیراژ ۵۰۰ نسخه (و نوبت دوم در ۱۴۰۲ با همین تیراژ) منتشر شد، از دریچه چشم‌های معصوم کودکان و نوجوانان خورموجی به شهرشان، مجموعه‌ای از دل‌نوشته‌ها و توصیفات صادقانه شکل گرفته است که نشان می‌دهد نسل آینده، مهد خود را چگونه در قلب خود حک کرده‌اند.

گردآوری این مجموعه زیبا را شکیبا زارعی بر عهده داشته و حمید زارعی ویراستاری و سیده سولماز موسوی عکاسی آن را انجام داده‌اند.

این اثر کم‌حجم اما سرشار از احساس، با یک مقدمه دلنشین از حمید زارعی (رئیس وقت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی دشتی) و شعری به نام «دارالصفا» سروده عباس دلجو، شاعر خورموجی، آغاز می‌شود. سپس، مجموعه‌ای از دل‌نوشته‌ها، خاطرات و توصیفات اختصاصی از سوی خود کودکان و نوجوانان شهر به نمایش در می‌آید که هر کدام گوشه‌ای از زندگی شهری را روشن می‌کنند

از طبیعت تا تاریخ: از «از آب برده تا لنگک و ناخکی» (بهار قربانی مقدم)، «دره انجیر» (آمنه طیبیان مجرد) و «نخلستان‌های خورموج» (امیر علی دشتی)

معرفی نمادها و مکان‌ها: نظیر «عمارت شیرینه و قلعه محمدخان» (امیر عباس دشتی)، «حسینیه میرزا» (مهدیه منفرد منش)، «بازار صفا» (محمد علی وفایی)، و «میدان شهید مهدوی» (وحید رضا شایان)

شخصیت های انسانی و فرهنگی: شامل «چهره‌های ماندگار خورموج» (سعید بردستانی)، «بوستان مفتون» (امین رضا نعمتی)، و خاطره‌گویی‌هایی مانند «خورموج به روایت مادربزرگ» (آرتمیس و پارمیس غریبی)

ورزش و هویت: با مطلبی درباره «ایرانجوان خورموج» (پرهام زارعی) و «کوچه کتاب» (مریم فقیه)

«شهر من خورموج»، نه یک تحقیق تاریخی، بلکه تجربه‌ای زیسته است که با سادگی و صداقت خود، قلب خواننده را به قلب این شهر متصل می‌کند.

از هور تا خور: تاریخ‌نگاری مستند با طعم اسناد

اثر دیگر، کتاب «از هور تا خور» اثر زنده یاد حسن کلبعلی، مجموعه‌ای است که با تلاشی عاشقانه، تاریخ خورموج را از ورای اسناد و تصاویر کمتر دیده‌شده روایت می‌کند. این کتاب که توسط نشر هلیله بوشهر در سال ۱۴۰۱ خورشیدی در ۳۷۲ صفحه با قطع وزیری و تیراژ ۱۰۰۰ نسخه منتشر شده، گنجینه‌ای از اطلاعات دست‌اول محسوب می‌شود.

آنچه این کتاب را از دیگر آثار متمایز می‌سازد، همانطور که دکتر عبدالکریم مشایخی (مدیر بنیاد ایران‌شناسی شعبه بوشهر) در مقدمه ارزشمندش اشاره کرده، بهره‌گیری گسترده از تصاویر قدیمی و اسناد مهم تاریخی است. این اسناد و عکس‌ها، که از مهم‌ترین منابع مورد استفاده تاریخ‌نگاران به شمار می‌آیند، به نوشته‌ی دکتر مشایخی، جایگاه ویژه‌ای به این اثر بخشیده‌اند و آن را از یک روایت ساده، به یک منبع مستند بدل ساخته‌اند.

کتاب پس از مقدمه دکتر مشایخی، سخن آغازین و بخش مقدماتی، در یازده فصل به تفصیل ساختار یافته است.

فصول حکومتی و تاریخی: شامل حکمرانان، و فصلی پر رمز و راز با عنوان پیدا و پنهان وقایع تاریخی به روایت اسناد.

بخش‌های فرهنگی و اقتصادی: پوشش عمیق فرهنگ، رخدادهای دفاع مقدس، منابع حیات‌بخش نظیر آب و آسیاب، دامداری، کشاورزی و صنایع دستی.