گام بلند ایران و چین در احیای راه ابریشم ریلی؛ برقی‌سازی مسیر رازی–سرخس، نقطه عطفی در اتصال شرق و غرب؛

در مسیر بازطراحی ژئوپلیتیک حمل‌ونقل اوراسیا، ایران و چین با امضای توافقی برای برقی‌سازی هزار کیلومتر از مسیر ریلی رازی–سرخس، گام راهبردی تازه‌ای برداشتند. این اقدام بخشی از پروژه‌های کلان اتصال آسیای شرقی به اروپا در قالب کریدورهای بین‌المللی است و با محوریت ابتکار «کمربند و جاده»، ایران را بیش از پیش به شاهراه حمل‌ونقل منطقه‌ای بدل خواهد کرد.

۱. اهمیت راهبردی خط رازی–سرخس:
مسیر ریلی رازی–سرخس که از مرز ترکیه تا مرز ترکمنستان امتداد دارد، عمود بر کریدور شمال–جنوب و در امتداد شرق به غرب قرار دارد.
این خط حلقه اتصال اروپا به آسیای میانه و شرق آسیا از طریق خاک ایران است.

به دلیل قرارگیری در میانه سه کانون راهبردی (ترکیه، آسیای میانه و چین) از جایگاه ممتازی در نقشه حمل‌ونقل بین‌المللی برخوردار است.

در چارچوب کریدور میانه (Middle Corridor) که مسیر جایگزین ترانزیت از روسیه در دوران جنگ اوکراین محسوب می‌شود، اهمیت دوچندانی یافته است.

۲. مزایای فنی و زیست‌محیطی برقی‌سازی:

برقی‌سازی ۱۰۰۰ کیلومتر از این مسیر مزایای متعددی دارد:

الف) کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی: سبب کاهش واردات سوخت و افزایش بهره‌وری انرژی خواهد شد.

ب) کاهش آلاینده‌های کربنی: کمک به اهداف توسعه پایدار و تعهدات زیست‌محیطی ایران در توافق‌نامه‌های بین‌المللی.

ج) افزایش سرعت و ظرفیت حمل‌ونقل: قطارهای برقی در مقایسه با دیزلی، ظرفیت حمل بیشتری داشته و زمان سفر را تا ۳۰ درصد کاهش می‌دهند.

د) کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری: برقی‌سازی خطوط به‌ویژه در مسیرهای طولانی و پرترافیک باعث کاهش چشمگیر هزینه‌ها خواهد شد.

۳. چشم‌انداز ژئوپلیتیکی همکاری ایران و چین:
در چارچوب سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل یکی از محورهای اصلی است.
مشارکت چین در برقی‌سازی مسیر رازی–سرخس حاکی از:

الف) تثبیت نقش ایران در ابتکار کمربند و جاده (BRI) است.

ب) تمرکز چین بر کاهش وابستگی به مسیرهای دریایی ناامن مانند تنگه مالاکا و دریای جنوبی چین و ترجیح مسیرهای زمینی از طریق ایران برای صادرات به اروپا.

ج) تضعیف موقعیت رقابتی رقبایی مانند کریدور زنگزور، کریدور هندی‌ها از طریق چابهار، و مسیرهای جنوبی عربی که در پی حذف ایران از بازی حمل‌ونقل منطقه‌ای هستند.

۴. ابعاد اقتصادی پروژه:

پیش‌بینی می‌شود پس از تکمیل برقی‌سازی این مسیر:

حجم ترانزیت بار از مسیر ایران به بیش از ۲۵ میلیون تن در سال افزایش یابد.

درآمدهای ریلی کشور تا ۴ میلیارد دلار در سال رشد کند.

فرصت‌هایی برای اشتغال مهندسان، تکنسین‌ها و صنعتگران داخلی در قالب انتقال فناوری برقی‌سازی فراهم شود.

و نهایتاً، زیرساخت لجستیکی ایران به استانداردهای منطقه‌ای و بین‌المللی نزدیک شود.

برقی‌سازی مسیر رازی–سرخس با همکاری چین، فراتر از یک پروژه زیرساختی است؛ این طرح نماد بازگشت ایران به قلب جغرافیای حمل‌ونقل اوراسیاست. در میانه رقابت قدرت‌ها بر سر گذرگاه‌های استراتژیک، این اقدام ایران را از یک مسیر فرعی، به یک شاهراه اصلی بدل خواهد کرد. تثبیت چنین جایگاهی، نه فقط مزایای اقتصادی، بلکه ابعاد امنیتی، سیاسی و راهبردی گسترده‌ای برای آینده کشور به‌همراه خواهد داشت.

در حال حاضر جزئیات دقیقی از هزینه و منابع مالی دقیق پروژه برقی‌سازی مسیر رازی–سرخس منتشر نشده است، اما با توجه به نمونه‌ها و پروژه‌های مشابه—به‌ویژه نمونه تهران–مشهد—می‌توان برآوردهای قابل اتکایی ارائه داد:

۱. برآورد هزینه پروژه:
در پروژه برقی‌سازی خط تهران–مشهد، طول ۹۲۶ کیلومتر با ارزش کل حدود ۲٫۱ تا ۲٫۵۶ میلیارد دلار همراه بوده است .

با توجه به طول مشابه (۱۰۰۰ کیلومتر) مسیر رازی–سرخس و ویژگی‌های فنی مشابه، هزینه پروژه پیش‌بینی‌پذیر است:
برآورد تقریبی: ۲ تا ۳ میلیارد دلار

۲. ساختار تامین مالی:
پروژه تهران–مشهد با مدل مالی زیر اجرا شد:
دو سوم هزینه (~۱٫۵ میلیارد دلار) با وام کم‌بهره از بانک EXIM چین تأمین گردید .
یک‌سوم باقیمانده توسط بیمه‌گر چینی Sinosure پوشش داده شد.
این وام دولتی، با تضمین وزارت اقتصاد ایران یا بانک صنعت‌ومعدن و دریافت بیمه اعتباری چین، پایه انتقال اعتبار به قرارداد EPC را شکل داد.

۳. الگوی تامین مالی مسیر رازی–سرخس:

با توجه به شباهت این پروژه با پروژه تهران–مشهد، به احتمال زیاد:
مشارکت چین در قالب ارائه خط اعتباری دولتی، به‌ویژه از کانال China Exim Bank.

تضمین مالی از ایران به‌واسطه بانک صنعت‌ومعدن یا نهادهای مرتبط.
استفاده از بیمه اعتباری چین (Sinosure) برای پوشش ریسک‌های باقیمانده.

بر اساس الگوهای مشابه قبلی و اظهارات مسئولان حمل‌ونقل ریلی، مدت اجرای پروژه برقی‌سازی مسیر رازی–سرخس را می‌توان به صورت زیر برآورد کرد:
مدت زمان اجرای پروژه (برآورد)
مدت تخمینی: ۴ تا ۶ سال

استناد به پروژه‌های مشابه:

۱٫ پروژه برقی‌سازی تهران–مشهد (۹۲۶ کیلومتر):
مدت پیش‌بینی‌شده در قرارداد: ۴ سال
با احتساب مشکلات تحریمی و مالی، زمان واقعی اجرای کامل ممکن است تا ۵ یا ۶ سال افزایش یابد.

۲٫ پروژه‌های برقی‌سازی چین در آسیای مرکزی و روسیه:
مسیرهای ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتری معمولاً بین ۳٫۵ تا ۵ سال زمان می‌برد، بسته به شرایط تامین مالی، مجوزها، آماده‌سازی مسیر و انتقال تجهیزات.

عوامل موثر بر زمان‌بندی پروژه:

انتقال تکنولوژی از چین کاهش زمان (در صورت تسهیل واردات)
همکاری شرکت‌های داخلی (مثل مپنا) تسریع اجرا
تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی احتمال تأخیر
شرایط توپوگرافی مسیر ممکن است زمان اجرا را افزایش دهد (مناطق کوهستانی، مرزی)
آمادگی زیرساخت فعلی ریل درصورت مناسب بودن، زمان اجرا کاهش می‌یابد.

اگر تامین مالی بدون وقفه انجام شود و تحریم‌ها اخلال جدی ایجاد نکنند، پروژه در بازه ۴ تا ۵ ساله قابل بهره‌برداری است. در غیر این‌صورت، ممکن است تا ۶ سال نیز به طول بینجامد.