در بازدید روز شنبه ۹ فروردین ۱۴٠۴ از پارک جنگلی علی آباد دلوار، پهنه ۸/۵ هکتاری انار شیطان های زیبا وضعیت نگران کننده ای دارند. انار شیطان جزو ۱٠ گونه نادر و ۱٠٠ گونه زیبای جهان شناخته شده است، از بهترین، مقاوم ترین و سازگارترین گونه های درختچه ای بیابانی در ایران است و نیازمند اراده و برنامه ریزی ویژه ای است تا این گونه نادر و زیبا حفظ و احیا شود.
هرچند در سالهای گذشته اداره منابع طبیعی و آبخیزداری، این محدوده را سیم خاردار کشیده اما کافی نبوده و حدود نیمی از آن تخریب شده بنابراین حفاظت و احیای انار شیطان نیازمند اولویت بخشی است.

محمد نعمتی اهل دلوار و از کنشگران محیط زیستی و عاشق طبیعت است که اگر همت ۳٠ ساله این دلداه طبیعت نبود امروز از این حجم انبوه انار شیطان شاید چند درخت بیشتر نمی بود. محمد نعمتی سه دهه با این درختان زندگی کرده و همچون فرزندانش از آنها مراقبت نموده است. از آبیاری و سمپاشی تا تکثیر و جلوگیری از چرا و دستبرد قاچاقچیان چوب و… گرفته تا مراجعات فراوان به ادارات متولی و درخواست همکاری برای حفاظت و احیای این مجموعه نادر و ارزشمند که تلاشهای وی در نوع خود بسیار ارزشمند و ستودنی و البته نافرجام بوده است و همچنان این رویشگاه ارزشمند در سایه بی توجهی رو به زوال است.

انار شیطان در استانهای جنوبی و شرق کشور دیده می شوند و با وجود عرصه های ۳٠ و ۵٠ هکتاری در سیستان و بلوچستان و کرمان اما محدوده ۸/۵ هکتاری دلوار به دلیل تراکم درختان جایگاه ممتازی دارد. برای نمونه در سیستان و بلوچستان در سطح ۳۰ هکتار با تراکم ۱۰ اصله در هر هکتار است که در دلوار حدود ۳٠ اصله در هکتار است.

این عرصه انار شیطان هم دارای درختان سالم با قابلیت زادآوری و جوانک زایی دارد و هم درختانی که دچار خشکیدگی و زوال شده اند که از مهمترین علل آن:

✓ بدلیل پایین رفتن سطح ایستابی آبخوان منطقه، تأمین نیاز آبی درختان به سختی انجام می پذیرد.
✓ قطع درختان گز شاهی ۶۵ ساله در ضلع شمالی که همچون بادشکن تأثیر بسزایی در گلدهی و پایداری گلها داشت که بوسیله قاچاقچیان چوب قطع شده اند.
✓ وجود موریانه که تنه ها را آسیب می زند.
✓ گیاه علفی اِفِدرا یا افدرا سینیکا(از سرده ریش بز) که بصورت کنارزی رشد می کند و انار شیطان را بسان چتری در بر می گیرد و سبب جلوگیری عمل فتوسنتز در انار شیطان شده و رو به خشکیدگی و زوال می رود.
✓ پاجوش ها و نهال های نو رسته با چرای دام از بین می روند و فرآیند جایگزینی محقق نمی شود.

بخش قابل توجهی از درختان این عرصه همچون دیگر مناطق مانند روستای پشتو بخش ریز، عسلویه، دشتی شبانکاره و… دچار خشکیدگی و زوال شده اند.

پیشنهاد می گردد:
✓ عرصه ۸/۵ هکتاری انار شیطان پارک جنگلی علی آباد دلوار به عنوان ذخیره گاه ژنتیکی انار شیطان، مصوب و ثبت گردد.
✓ بودجه ویژه برای حفاظت و احیای انار شیطان مقرر گردد.
✓ با دیوار کشی از ورود دام جلوگیری تا فرآیند تکامل و جایگزینی بدرستی انجام گردد.
✓ محمد نعمتی و «انجمن سیاره سبز» توانمندی و دانش مدیریت این عرصه را دارند و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بوشهر با این انجمن تفاهم نامه همکاری منعقد سازد.
✓ پروژه پژوهشی بر روی این زیستگاه با هدف بوم شناسی، شناسایی نیازهای اکولوژیک، تنوع ژنتیکی و همچنین عوامل تخریب رویشگاهی انار شیطان و شناسایی رویشگاههای جدید.

در پایان گزیده ای از ویژگی های زیستی انار شیطان پیشکش تان می گردد:

انار شیطان (نام علمی: Tecomella undulata) گونه‌ای درختچه ای با ارتفاعی بین ۴ تا ۶ متر از تیرهٔ پیچ‌ اناریان است که در جاهای مختلف ایران با نام‌های نام های سِمَنگ، سِوَنگ پرپوک، سیمیل، گل‌پرک، نار ابوجهل، پرپوک، حمید، فرفار و ساج بیابان شناخته می شود.
رده‌بندی علمی انار شیطان؛ فرمانرو، گیاهان رتبه‌ بندی‌ نشده، گیاهان گلدار (طبقه‌بندی‌نشده)، دولپه‌ای‌های نو(طبقه‌بندی‌نشده)، آستریدها راسته نعناسانان، تیره پیچ‌ اناریان، سرده انار شیطان، گونه T. undulata، نام دوبخشی Tecomella undulata

انار شیطان بومی هندوستان و ویژه مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری و جنوب آسیاست که در کشورهای افغانستان، غرب پاکستان، جنوب شرقی عربستان و عمان پراکنده اند. بدلیل شرایط زیستی و تاب آوری و سازگاری با اقلیم خشک و بیابانی جنوب ایران ، در استان های سیستان و بلوچستان(۳٠ هکتار در بخش ساربوک قصرقند و فنوج)، کرمان(جنگل ۵٠ هکتاری گلپرگی دلفارد در جیرفت)، هرمزگان، بوشهر(دشتستان، دلوار، دشتی، عسلویه و ریز)، جنوب فارس(علا مرودشت، دهستان هنگام در شهرستان قیر و کارزین و در منطقه ای به نام «تل سمنگی») و خوزستان پراکنش دارد.

انار شیطان در برابر خشکی، یخ‌زدگی و آتش‌سوزی بسیار مقاوم است و از بهترین گونه های مناسب اقلیم خشک، تثبیت شن های روان، احیای خاک، و مهمترین زیستگاه و پناهگاه حیات وحش و زیستگاه اکولوژیک گونه های اقلیم خشک است و به عنوان منبع ژن های حیاتی ارزش و جایگاه زیست بومی ویژه ای دارند.

انار شیطان گونه ای شورپسند و تثبیت کننده خاک است که در خاک‌های شنی تا شنی-لومی سفید و نیز سنگلاخ‌ های بستر رودخانه می روید. pH خاک برابر ۵/۷ و EC آن ۳/۱ دسی‌ زیمنس بر متراست. میزان عناصر میکرو، ماکرو و کربن آلی در خاک کمتر از میزان استاندارد است و ۱۵٠ میلیمتر متوسط میزان بارش مورد نیاز رویش و رشد این درختچه است و در درجه حرارت‌های کمتر از ۵ و بالای ۵۰ درجه را تاب آوری دارد.

انار شیطان هر چند گل های بسیار انبوه دارد اما به‌ ندرت غلاف بذری و بذر تولید می‌کند. از طریق قلمه چون سخت ریشه زا می شود، تکثیر را سخت کرده اما بصورت طبیعی چون دارای انشعابات ریشه‌ ای دراز (که تا ۴٠ متر می رسد) و پراکنده است از طریق تکثیر رویشی بر روی ریشه ها، زادآوری می کند. همچنین چند سالیست که بصورت کشت بافت تولید و تکثیر می شود.

عکاس خبرنگار: فاطمه محبی