طبق تعریف و مقررات سازمان حفاظت از محیط زیست ایران، پدیده‌های نمونه یا مجموعه‌های گیاهی و جانوری (زیست‌محیطی) نادر یا زمین‌چهرها و چشم‌اندازهای کم‌نظیر ویژه و غیرقابل جایگزین ،که از دیدگاه علمی، تاریخی یا طبیعی دارای ارزش حفاظتی باشندرا اثر طبیعی ملی گفته می شود که می بایست از محدوده آن‌ها حراست ‌شود.
اثر طبیعی ملی با آثار طبیعی ملی اشتباه نشود.

آثار طبیعی پدیده‌هایی هستند که معمولا کم‌نظیرند و برای آن‌ها جایگزینی وجود ندارد و از نظر تاریخی، علمی و طبیعی ارزش زیادی دارند. این آثار در طبیعت و گاهی اوقات در گیاهان و جانوران هم دیده می‌شود و به جهت حفاظت از آن‌ها به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت می‌شوند.

میراث طبیعی ملی ایران توسط سازمان میراث فرهنگی ایران شناسایی، معرفی و ثبت می‌شود و شامل محدوده‌های جغرافیایی طبیعی و مناطق خاصی از کشور است که به علت کیفیت ویژه فیزیکی و زیست‌شناسی، مناظر بدیع جغرافیایی، محوطه‌های طبیعی – تاریخی، پدیده‌ها و نمونه‌های ارزشمند گیاهی، جانوری و زیستگاه‌های آن‌ها تعیین و تحت حفاظت و بهره‌برداری پایدار قرار می‌گیرد. همچنین بقایای زمین‌شناسی و محوطه‌های برآمده از آن و آنچه از تبادل انسان با طبیعت به وجود آمده، مناطق جغرافیایی حفاظت‌شده، آثار زیستی و جانوری و … را نیز شامل می‌شود. کوه دماوند در آمل اولین میراث طبیعی و باداب سورت ساری در ساری دومین میراث طبیعی ملی ثبت شده ایران است.

در ایران حدود ۴۰ منطقه با عنوان اثر طبیعی ملی تحت حفاظت قرار دارد که از بین آن‌ها می‌توان دشت لاله‌های واژگون در کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری، «چشمه‌های باداب سورت» از توابع شهر ساری ، «غار ماهی کور» در استان لرستان و کوه نمک جاشک در استان بوشهررا نام برد.

هرگونه دخل و تصرف یا اقدام عملیاتی منجر به تخریب یا تغییر هویت آثار ثبت ملی برابر مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات های اسلامی، تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده جرم محسوب شده و مرتکب، مشمول مجازات‌های قانونی خواهد شد.

بنابر طبقه بندی که در IUCN ،اکوسیستم های معرف میراث طبیعی کشور شناسایی شده و همچنین در فهرست آثار طبیعی ملی هم قرار گرفته اند. بر اساس طرح مدیرت حفاظتی از این آثار محافظت می شود. هم اکنون شمار فراوانی اثر طبیعی ملی توسط سازمان حفاظت محیط زیست در سطح کشور شناسایی و ثبت شده اند.

برنامه های لازم اجرا در منطقه اثر طبیعی ملی در رئوس كلی به شرح زیر تقسيم بندی و ارائه می گردد:
۱- برنامه های حفاظتی

۲- برنامه های پایش و پژوهشی

۳- برنامه های مشاركتی و آموزشی

رعایت برنامه های حفاظتی در منطقه اثرطبیعی ملی الزامی می باشدکه شامل موارد زیر می باشد:
اجرای ناحيه بندی در منطقه و محدود نمودن مرز نواحی
گشت مداوم در نواحی حفاظتی برای ممانعت از فعاليتهای غير مجاز خروج دام غير مجاز و برقراری تعادل در تعداد دام بر اساس سرشماری مورد پذیرش
نصب تابلو های پيش بينی شده در منطقه
برنامه های پایشی و پژوهشی
پایش جمعيت و تركيب اجتماع جانوری ، ثبت كليه مشاهدات در مقاطع زمانی معين ( طبق برنامه زمان بندی )
پایش تاثير طبيعت گردی بر محيط طبيعی.
كاهش تعداد بازدید كنندگان قبل از دسترسی به مناطق حساس یا آسيب پذیر
ایجاد تغيير در نوع مسافرت و زمان گردش بازدید كنندگان

برنامه های مشاركتی و آموزشی
آموزشهای محيط زیستی برای مدیران، مسئولين. آموزش نحوه برخورد با جامعه محلی، طبيعت گردان و جلب مشاركت مردمی
آموزش قوانين و مقررات محيط زیستی برگزاری كارگاههای هم اندیشی و آموزشی با جامعه محلی نصب تابلوهای آموزشی